Cumhuriyet Ilahiyat Dergisi-Cumhuriyet Theology Journal最新文献

{"title":"Memlûk Devleti’nin Oluşum Yıllarında İktidarın Kaynağı: Sultanın Otokrasisi mi Ümeranın Oligarşisi mi?","authors":"Yusuf Ötenkaya","doi":"10.18505/cuid.1244793","DOIUrl":"https://doi.org/10.18505/cuid.1244793","url":null,"abstract":"Memlûk Devleti’nin oluşum yıllarında iktidarın kaynağı ile ilgili literatürde pek çok çalışma ve teori bulunmaktadır. Bu çalışmalarda genel olarak kukla sultan-otoriter sultan şeklinde yapılan ayırımlar mevzubahis edilerek iktidarın kaynağı açısından dolaylı bir şekilde ümeranın oligarşik gücüne değinilse de Memlûklar’da sultan olma biçimi olarak güç ve nüfuzun önemi vurgulanmıştır. Ancak bu aksiyom, kendi içerisinde bir dizi sorunlara, muğlaklıklara ve seçkin emîrlerin sahip olduğu belirleyiciliğin önüne geçmesine neden olmaktadır. Bu çalışmada söz konusu problem, devletin kuruluş yılları dahilindeki politik gelişmelere odaklanılarak bu süre zarfında güçlü ve nüfuzlu emîrlerin sultan olma yolunda ümera tarafından nasıl sınırlandırıldıkları tartışılarak aşılmaya çalışılacaktır. Aynı zamanda söz konusu dönemin kronikleri merkeze alınarak Memlûk Devleti’nde bir karar alma mekanizması olarak memlûk hiziplerinin idari açıdan belirleyiciliğine işaret edilecektir. Diğer taraftan iktidarın hem sultanın hanehalkı olan hizbinden hem de memlûk oligarşisini elinde tutan seçkin emîrlerin ya da hûşdâşların askerî desteğinden neşet ettiğinin ifade edilmesi, Memlûk siyasi tarihi boyunca bu ikisi arasındaki gerilimin ya da çatışma ortamının gözden kaçırılmasına neden olmaktadır. Zira her iki taraf arasındaki çatışma hâli dikkate alındığında, iki zıt kutbun aynı adayda mutabık kalması mantıksal çelişkiye yol açmaktadır. Söz gelimi Muʿizz Aybek’in iktidara getirilmesi dikkate alındığında, Sâlihiyye-Bahriyye emîrleri ittifakla onun sultanlığını tasvip etmişler ancak süreç içerisinde Muʿizz Aybek, kendisini iktidara taşıyan güç odakları ile yaşadığı gerilimden galip gelerek kısa süre de olsa mutlak/muktedir sultan olabilmeyi başarmıştır. Dolayısıyla sultan ile seçkin emîrler arasında yeknesak bir ilişki şeklinin olmayıp dinamik ve sürekli değişebilen bir işleyişin hatırda tutulması elzemdir. Bir başka ifadeyle, sultan olana kadar emîrler ile iyi münasebetler kurmak durumunda olan müstakbel sultanın, sultan olduktan sonra mutlak bir hükümdar olmak istemesi hâlinde kendisini iktidara taşıyan emîrlerin üzerine gitmek durumunda kaldığı görülmektedir. Bu çalışmada Memlûk iktidarının kaynağı, memlûk hiziplerinin kolektif çıkarlarına dayandırılmıştır. Bu çıkarların da genellikle hizipler arasında daha mutedil ve ılımlı görülen adaylarda temerküz ettiği vurgulanmıştır. Aynı zamanda “Sultan öldüren sultan olur”, “Güçlü ve nüfuzlu olanlar sultan olur” şeklinde kaide olarak sunulan anlayışların eksik yönleri ortaya konularak Memlûklar’ın kuruluş yıllarından Baybars’ın sultanlığına kadar olan sürecin analizi dahilinde çoğunlukla “Zayıf ve orta dereceli emîrlerin sultanlığı” öne çıkarılıp seçkin emîrlerin haiz oldukları statükonun devamlılığı vurgulanmıştır. Yapılan incelemelerde sultan öldürenlerin ya da tahtı gasp edenlerin bunu meşru bir hak olarak kullanıp tahta çıkmalarından ziyade cezalandırıldıkları mevzubahis edilmiştir. Benzer şekilde güçlü ve nüfuzlu olanların sultan y","PeriodicalId":41327,"journal":{"name":"Cumhuriyet Ilahiyat Dergisi-Cumhuriyet Theology Journal","volume":"1 1","pages":""},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-05-24","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"68157871","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"Araplarda Şiir: Kadim Edebî Türün Kültürel Özellikleri ve Maddi Destekçileri","authors":"F. Kahraman","doi":"10.18505/cuid.1228693","DOIUrl":"https://doi.org/10.18505/cuid.1228693","url":null,"abstract":"Çalışmanın konusu, Araplarda Şiir: Kadim Edebî Türün Kültürel Özellikleri ve Maddi Destekçileri’dir. Problemi ise Araplarda şiirin kültür bakış açısıyla değerlendirilip değerlendirilmeyeceği ile şirin bir yaşam tarzı, estetik, sembolik ve anlamsal boyutunun sorgulanmasıdır. Makalede sadece Arap şiiri kültürel yönden değerlendirilmekle kalmamış; şiirin gelişimini sağlayan kültürel dinamiklere vurgu yapılmıştır. Modern dönemde toplum araştırmalarında büyük gelişmeler olmuş; sosyoloji, antropoloji, arkeoloji ve kültür tarihi gibi yeni bilimler teşekkül etmiştir. Bu bilimler içerisinde sosyoloji öncelikle Batı toplumlarını kendisine inceleme konusu edinirken antropoloji de Batı dışı toplumları araştırmıştır. Arkeoloji ve antropoloji gibi bilimler de kadim toplum ve insanlarla insan çeşitliliğini incelemiştir. Bu çalışmalar neticesinde mevcut ve kadim toplumların kültürlerine dair pek çok veri toplanmış; insanlığın tarihi anlaşılmaya ve geleceği de tahmin edilmeye çalışılmıştır. Ancak kadim toplumlardan olan Arapların şiiri herkes tarafından malum ve Araplar şiir konusunda ileri bir toplum iken şiirin kültürel yönü yeterince değerlendirilmemiştir. Son dönemde bu alanda yapılan çalışmalar, yöntem olarak geçmişin bir tekrarı niteliğindedir. Bu çalışmalar da muhakkak önemlidir ancak geçmişte olduğu gibi Arap şiiri, tarih, muhteva, şekil, mevzu ve şairler bağlamında ele alınmakta, şiirin başlangıç tarihi ile düzenlendiği panayırlara vurgu yapılmaktadır. Oysaki Arap şiirinin de günümüzde önemli görülen kültür külliyatı etrafında, kültürün dinamikleri ve kültürel bakış açısıyla ele alınma zamanı gelmiştir. Bu nedenle çalışmada, kadim Arap şiiri kültürel açıdan değerlendirilmiştir. Çalışmada nitel yöntem tekniklerinden doküman incelemesine baş vurulmuş; Arap edebiyatı ile ilgili eserlerin yanı sıra bazı kültür ve kültür tarihi ile ilgili kitaplara müracaat edilmiştir. \u0000Anahtar Kelimeler: Arap Dili ve Belagati, Arap, Şiir, Kültür, Sembol.","PeriodicalId":41327,"journal":{"name":"Cumhuriyet Ilahiyat Dergisi-Cumhuriyet Theology Journal","volume":"1 1","pages":""},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-05-24","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"68158283","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"Allah’ın Kulların İrâdî Fiillerini Önceden Bilmediğini Öne Süren Görüşün Tefsir İlmi Açısından Kritiği","authors":"Fatih Çeli̇kel","doi":"10.18505/cuid.1234652","DOIUrl":"https://doi.org/10.18505/cuid.1234652","url":null,"abstract":"Kur'ân-ı Kerim'deki bazı ayetler ilk bakışta Cenâb-ı Hakk'ın bir takım şeyleri sonradan bilmekte olduğu şeklinde anlaşılabilecek yapıdadır. Bu gibi ayetlerden hareketle Cenâb-ı Hakk'ın kulların irâdî fiillerini sonradan bildiği öne sürülmüştür. Tarihi kökeni Cehmiyye'ye kadar uzanan bu görüş günümüzde Abdülaziz Bayındır tarafından savunulmaktadır. Konuyla ilgili temel referans olarak gösterdiği ayetleri zahiri anlamları üzerinden anlayan ve açıklayan bir yaklaşımı benimseyen Abdülaziz Bayındır, başta Muhammed sûresinin otuz birinci ayeti ile benzer mefhumdaki diğer ayetlerin Allah'ın kulların ihtiyârî fiillerini önceden bilmediğine delâlet ettiğini öne sürmektedir. Bu çalışmada tefsir ilminin temel usûl kaideleri çerçevesinde Bayındır'ın görüşlerine gerekçe olarak sunduğu aklî ve naklî deliller incelenmiştir. Çalışmamızda tahlîl ve eleştiri yöntemi benimsenmiştir. Bayındır'ın tezine dayanak olarak incelediği ayetleri yorumlarken ortaya koyduğu usûlün farklı ayetler üzerinden sağlaması yapılmış, bu usûlün isabetli ve sahih bir anlama ve yorumlama metodolojisi sunmadığı görülmüştür. Bayındır'ın tezine dayanak olarak öne sürdüğü ayetlerin Allah'ın kulların irâdî fiillerini sonradan bildiğine değil, ezelî ilminde bildiği şeyleri ortaya çıkarmasına delâlet ettiği görülmüştür.","PeriodicalId":41327,"journal":{"name":"Cumhuriyet Ilahiyat Dergisi-Cumhuriyet Theology Journal","volume":"1 1","pages":""},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-05-23","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"68157805","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"Three Articles on the Relationship between Aristotelian Logic and Arabic Grammar","authors":"Bünyamin Aydin","doi":"10.18505/cuid.1251084","DOIUrl":"https://doi.org/10.18505/cuid.1251084","url":null,"abstract":"Aristo mantığı-Arap grameri ilişkisine dair tartışmalar erken dönem dilcileri arasında yaşandığı gibi modern dönem dilbilimcileri tarafından da sürdürülmüştür. Bu tartışmalar mantık ve nahiv ilimlerinin amaç ve işlevleri etrafında şekillenebildiği gibi mantığın nahvin doğuşunda ve gelişmesinde etkili olup olmadığı konusuna da yoğunlaşmıştır. Sözü edilen etkiye dair tartışmalar nahiv ilminin özgünlüğü kavramını gündeme getirmiştir. Bu çalışma Aristo mantığının Arap gramerinin doğuşu üzerinde etkili olup olmadığı etrafında şekillenen tartışmaya ilişkin üç yazıyı ele almaktadır. Üç ayrı görüşü temsil eden bu üç yazı sözü edilen etkinin varlığı, varsa metot ve içerik bakımlarından ne düzeyde gerçekleştiği gibi hususları incelemektedir. Çalışmada konunun tarihsel bağlamına ilişkin olarak Süryânî gramercilerin yaptıkları çalışmalar, mantık külliyatından Arapçaya yapılan ilk çeviriler, Sîbeveyhi’nin hocalarının günümüze ulaşmayan eserleri ve İskenderiye-Bergama gramer okulları gibi hususlara dair bilgiler verildikten sonra söz konusu üç yazıdaki değerlendirmeler, müelliflerin diğer eserleri de göz önüne alınarak temel nahiv eserlerine, Aristo’nun mantık kitaplarına ve gerek klasik gerek modern dönemde yapılmış bazı Aristo çevirilerine müracaat edilmek suretiyle ele alınacaktır.","PeriodicalId":41327,"journal":{"name":"Cumhuriyet Ilahiyat Dergisi-Cumhuriyet Theology Journal","volume":"1 1","pages":""},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-05-23","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"68159018","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"Abdullah Bosnevî’nin Zülkarneyn’in Batı Seferine Dair İşârî Tefsir Risalesi","authors":"Bünyamin Açikalin","doi":"10.18505/cuid.1251889","DOIUrl":"https://doi.org/10.18505/cuid.1251889","url":null,"abstract":"Öz: Abdullah Bosnevî, tasavvuf alanında olduğu kadar İslam düşünce geleneğinde de önemli bir yere sahip olan İbnü’l-Arabî ekolünün temsilcilerinden biridir. O aynı zamanda İbnü’l-Arabî’nin “Füsûsu’l-Hikem”ini başarılı bir şekilde Türkçe ve Arapça olarak ilk defa şerh eden bir Osmanlı aydınıdır. Bosnevî’nin tefsir ve tasavvuf alanında yazdığı risalelerin çoğu yazma halindedir ve ilim dünyasına tanıtılmayı beklemektedir. Zülkarneyn kıssasını, İslam düşüncesinde etkili olan vahdet-i vücûd nazariyesine göre tefsir ettiği, orijinal yorumları barındıran risalesi de bunlardan biridir. Çalışmada, konu ile alakası ölçüsünde tefsir ve tasavvuf literatürünün incelenmesi, karşılaştırılması ve değerlendirilmesi metodu uygulanmıştır. Müellif hakkında bilgi verildikten sonra, Zülkarneyn kıssası üzerine yapılan zâhirî ve işârî yorumlar incelenmiş, Bosnevî’nin yorumlarıyla kıyaslanmıştır. Müellifin risaledeki tefsir yöntemi üzerinde durulmuş, değerlendirilmiş ve tanıtılmıştır. Müellife ait yorumların işârî tefsir geleneğindeki konumu, tasavvuf ilminin tarihsel aşamaları çerçevesinde ortaya konmaya çalışılmıştır. Risalenin içeriği, konunun işlenişine uygun başlıklar altında tanıtılmıştır. Âyeti âyetle açıklama, siyâk-sibâk ilişkisini gözetme gibi tefsir yöntemlerini kullandığı gözlenen müellifin, zâhirî yorumlarında klasik tefsirlerden yararlanmakla beraber, çok fazla detaya girmediği görülmüştür. İşârî tefsirlerinde ise nazarî-sûfî yorum geleneğine bağlı kaldığı, yüce Allah’ın insanı yaratması ile ilgili ontolojik izahlar yaptığı anlaşılmıştır. Müellif yaratılıştaki inceliklere ait perdelerin, sülük mertebelerine göre açılacağını, risalesi boyunca anlatmaya çalışmıştır. Bu yönleriyle söz konusu eserin literatüre kazandırılması, Zülkarneyn kıssası ile ilgili âyetlerde yer alan mekân, şahıs ve nesneler hakkında, yetkin bir âlim tarafından yazma bir eserde yapılan işârî yorumların tanıtılması açısından önem arz etmektedir.","PeriodicalId":41327,"journal":{"name":"Cumhuriyet Ilahiyat Dergisi-Cumhuriyet Theology Journal","volume":"20 1","pages":""},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-05-22","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"68158599","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"Kur’an Bütünlüğünde Şefaatle İlgili Ayetlerin Tahlili","authors":"Yasin Pi̇şgi̇n","doi":"10.18505/cuid.1228745","DOIUrl":"https://doi.org/10.18505/cuid.1228745","url":null,"abstract":"Geçmişte olduğu gibi günümüzde de şefaat inancı, kimi kesimlerce reddedilirken, kimi kesimler tarafından da kabul edilmekte ve her iki taraf da görüşlerini Kur’an ile temellendirmektedir. Kur’an’ı incelendiğimizde konuyla ilgili ayetlerin bir kısmının şefaatin varlığından, bir kısmının da yokluğundan bahsettiğini görmekteyiz. Bâtılın hiçbir şekilde kendisine nüfuz edemediği/edemeyeceği ilahi bir kitap olan Kur’an’ın en önemli özelliklerinden biri de onda birbirini yalanlayan çelişkili bilgi ve hükümlerin olmamasıdır. Şu hâlde şefaatin hem inkârı hem de ispatı konusunda referans alınan Kur’an’ın, aynı şefaati hem onaylaması hem de reddetmesi ilahi kelam ile bağdaşmayan paradoksal bir durumdur. Bu da bizi Kur’an’ca makbul ve merdut görülen iki ayrı şefaat türünü ve aralarındaki farkları tespite, dolayısıyla da ilgili ayetleri bütünsel olarak incelemeye sevk etmektedir. Bu itibarla biz bu makalede, şefaatin imkân ve imkânsızlığından bahseden ayetleri Kur’an bütünlüğünde ele almaya ve Kur’an’ın reddettiği ve onayladığı şefaatin mahiyetini tespit etmeye çalışacağız.","PeriodicalId":41327,"journal":{"name":"Cumhuriyet Ilahiyat Dergisi-Cumhuriyet Theology Journal","volume":"1 1","pages":""},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-05-18","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"47462760","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"قِياسُ الأدْنَى عِندَ الأصُولِيِّين – حقيقتهُ، وتطبيقاتهُ، والاعتراضاتُ الـمُثارة حولَهُ","authors":"Mohammad Rachıd Aldershawi̇","doi":"10.18505/cuid.1249656","DOIUrl":"https://doi.org/10.18505/cuid.1249656","url":null,"abstract":"القياس كما هو معلوم هو المصدر التشريعي الرابع، وقد عدَّهُ الأصوليون من الأدلة المتفَق عليها، ويتمثل في إلحاق أمرٍ غير منصوصٍ أو مُجمَع على حكمه بأمرٍ آخرَ منصوصٍ أو مُجمَعٍ على حكمه؛ لِاشتراكهما في العلَّة. وقد فصَّل الأصوليون القول في القياس، وقَسَموهُ تقسيماتٍ عديدةً، واختلفت أقوالهم في تفسير بعض الأقسام، وأثيرت حول بعضها إشكالاتٌ، ومن ذلك تقسيم القياس إلى قياسٍ أَولى وقياسٍ مُساوٍ وقياسٍ أدنى، فقد مثَّل الأصوليون لِقياس الأَولى بِقياس ضرب الوالدَين على التأفيف في الحرمة، ومثَّلوا لِلقياس المساوي بِقياس الأَمَةِ على العبد في سِراية العتق، أمَّا قياس الأدنى فمثَّلوا لهُ بِقياس التفَّاح على البُرّ في الرِّبويَّة. ولَئِنْ كان قياسُ الأَولى والقياسُ المساوي متفَقاً عليهما بين الأصوليين، مع وقوع الخلاف بينهم في أنهما هل يُسمَّيان قياساً أو لا؛ فإنَّ قِسْمَ قياس الأدنى كان محلَّ اعتراضٍ من قِبَل بعض الأصوليين الذين رأوا أن القياس الصحيح لا يكون أدنى؛ لأنَّ الفرع إذا لم يكن مساوياً للأصل في العلة فالقياس فاسدٌ، واستمرَّ الاعتراض على هذا القسم لَدى بعض المعاصرين. ورغم ما أُثير حول قياس الأدنى من إشكالات؛ إلا أن الباحث لم يطَّلع على مَن أفرَدهُ بالدراسة والبحث، فمعظَم مَن كتبوا في القياس قديماً وحديثاً تكلموا عن قياس الأدنى بما لا يزيد عن سطرٍ أو سطرَين، دون الجواب عن الإشكالات التي أثيرت حوله. ثم إن الباحث لم يطَّلع على مَن تتبعَ استعمالات قياس الأدنى في كتب الفروع لِبيان الجانب التطبيقي لَه. ومن هنا مَسَّتِ الحاجةُ إلى تقديم دراسةٍ وافيةٍ تُبيِّن معنى قياس الأدنى، وتُناقشُ الاعتراضاتِ والإشكالات التي أُثيرتْ حوله، وتُوضِحُ صِلَتَهُ بأقسام القياس الأخرى، وتهتمُّ بالجانب التطبيقي لهُ. وقد استعانَ الباحث بالمنهج التحليلي، ورجع إلى أهمِّ المصادر والمراجع الأصولية قديـماً وحديثاً. وانتهى البحث إلى نتائج، أبرزُها أنَّ لِقياس الأدْنى إطلاقَينِ: أحدهما أنهُ ما كان فيه الأصل أَولَى بالحكم من الفرع، وهذه الأدْونيَّة هي من حيث الحكمُ لا من حيث العلَّةُ؛ إذ يمتنع أن تكون العلة في الفرع أضعف منها في الأصل، لكن وجه الأدونيَّة أنَّ في الأصل أوصافاً متعددة صالحةً للعليَّة، فإذا ترجح عند المجتهد أحدها جعله هو العلة، ثم ألحقَ الفرع بالأصل بناء على الاشتراك في تلك العلة، وهذا الإلحاق قائمٌ على الظَّنِّ، وعلى هذا فالحكم في الأصل أقوى؛ لأن في الأصل كافةَ الأوصاف المحتملة للعليَّة، أما الفرع فقد لا يكون فيه إلا وصفٌ واحدٌ مِن بينها. وقياس الأدنى بالإطلاق الثاني هو ما كانت فيه العلة في الفرع أضعفَ منها في الأصل، فتكون العلة في الأصل أتمَّ وأقوى، وذلك لا يقدح في صحة القياس؛ إذ المطلوبُ وجودُ العلة بِتمامها في الفرع، وذلك لا يتنافى مع كونها قد تكون في الفرع أضعف أو أقوى. ومن النتائج التي انتهى إليها البحث أيضاً أنَّ الاعتراضات التي وُجِّهتْ إلى قياس الأدنى ضعيفةٌ، لأنها ترتكز على أنَّ الأدونية معناها ضعفُ العلة في الفرع، وأنَّ هذا يستلزم قيام الفارق بين الأصل والفرع، والجواب أن المساواة بين الأصل والفرع يكفي أن تكون في نوع العلة أو جنسها، ولا يُشترط التساوي في القوة والزيادة والشدة. وأما الاعتراضات التي وُجِّهت حديثاً إلى قياس الأدنى فضعيفة أيضاً؛ إذ من الإجحافِ والتنكرِ للواقع تقسيمُ القياس إلى أولى ومساوٍ فقط، وما قاله المعترضون من أن الأصوليين لم يذكروا مثالاً صحيحاً على قياس الأدنى مخالفٌ للصواب، فقد أوردوا أمثلةً كثيرةً عليه، وأمَّا ما ادعاه المعترضون من أن الأصوليين وضع","PeriodicalId":41327,"journal":{"name":"Cumhuriyet Ilahiyat Dergisi-Cumhuriyet Theology Journal","volume":"22 1","pages":""},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-05-18","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"68158800","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"Fıkhın Kelâma Tercihi: İmam Ebû Hanîfe ve İmam Şâfiî Örneği","authors":"İhsan Akay","doi":"10.18505/cuid.1228733","DOIUrl":"https://doi.org/10.18505/cuid.1228733","url":null,"abstract":"İslâm düşünce ve ilim tarihinde ayrı bir ehemmiyete sahip kelâm ve fıkıh ilimleri, teşekkül süreçlerinde diğer ilimlerle olan etkileşimleriyle ve dinî tefekkürün tekâmülüne dair katkılarıyla öne çıkmışlardır. Literatürde fıkhın lisanî, şer‘î, aklî ve amelî cihetini temsil eden alan usûl-i fıkıh ve fürû-ı fıkıh, akideye dair kısım ise usûlü’d-dîn veya fıkhu’l-ekber şeklindeki kavramlarla yaygınlık kazanmıştır. Bu iki disiplin özelinde İmam Ebû Hanîfe ve İmam Şâfiî’nin içtihadları, fetvaları ve düşüncelerinin ifrat ve tefrit girdabında istisnasız her asırda güncelliğini sürdürmüş olmaları dikkatimizi çekmiştir. Nitekim bu imamların kelâmla ilgilendikleri halde ona karşı mesafeli durdukları yönünde bazı nakillere yer verilmiştir. Meşhur öğrencileri de onların kendilerine bu manada tavsiyelerde bulunduklarını dile getirmişlerdir. Binaenaleyh bu çalışma, mezkûr hususların arka planını irdelemek amacıyla hazırlanmıştır. Bu amaca matuf olmak üzere konunun ana mihverinde iki imamın fıkıh ilmini tercih etme sebepleri genel bir kritiğe tâbi tutulmuştur. Neticede dönemin itikadî gelişmeleri karşısında her iki imamın da benzer endişeleri taşıdıkları ve fikirlerinin örtüştükleri görülmüştür.","PeriodicalId":41327,"journal":{"name":"Cumhuriyet Ilahiyat Dergisi-Cumhuriyet Theology Journal","volume":"236 1","pages":""},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-05-16","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"68157751","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"Din İşleri Yüksek Kurulu Fetvaları Örnekliğinde Güncel Fıkıh Problemlerinin Çözümünde Tahrîc Yöntemi","authors":"Mustafa Bülent Dadaş","doi":"10.18505/cuid.1235416","DOIUrl":"https://doi.org/10.18505/cuid.1235416","url":null,"abstract":"يتناول هذا المقال منهج التخريج في حل القضايا الفقهية المستجدة وتطبيقات المجلس الأعلى للشؤون الدينية التركية هذا المنهج في فتاواه. ويعرَّف التخريج بأنه تتبع الأحكام الفرعية لمذهب والوصول منه إلى قواعد أصولية أو فقهية ثم إلحاق أحكام المسائل الجديدة بحكم قاعدة يدخل تحتها. سنقوم أولًا بتعريف المجلس الأعلى بإيجاز شديد مع بيان دوره ومساهمته في حل القضايا الجديدة وتوحيد الفتاوى في تركيا مركزًا على أنه ورث المشيخة الإسلامية في الدولة العلية العثمانية. ثم نبين معنى التخريج الفقهي لغة واصطلاحًا وأنواعه وتاريخه ودوره في تطوير الفقه الإسلامي ومدى إمكان الاستفادة منه في حل القضايا الفقهية الجديدة، وسنعرض من فتاوى المجلس التي أسست على منهج التخريج: فتوى التأمين التجاري، وزرع الأعضاء، وصكوك الإجارة المعتمدة على الذهب وتأثير التطعيم على الصيام. ومن خلال عرضها سيتبين أن التخريج مصدر خصب ومعين لا ينضب في الوصول إلى الأحكام الشرعية العملية، ومنهج سليم يستطيع به الفقيه الحِفاظ على الانضباط في آرائه وبه يطور مذهبه الذي ينتمي إليه ويجعله حيًّا فعَّالًا ومستعدًّا لتلبية حاجات الفقيه في مواجهته قضايا زمانه.","PeriodicalId":41327,"journal":{"name":"Cumhuriyet Ilahiyat Dergisi-Cumhuriyet Theology Journal","volume":"1 1","pages":""},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-05-10","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"68157864","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"Erken Dönem İsmailî Fakihi Kâdı Nu’mân Ebû Hanîfe'nin İhtilâfu Usûli’l-Mezâhib Adlı Eseri ve Fıkıh Usûlü Tarihindeki Yeri","authors":"Adnan Koşum","doi":"10.18505/cuid.1243778","DOIUrl":"https://doi.org/10.18505/cuid.1243778","url":null,"abstract":"Erken dönem İsmailî fakihi Kadı Nu’mân İsmâilî fıkhının teşekkülünde önemli bir figür olarak karşımıza çıkmaktadır. Kâdı Nu’mân’ın ailesi, çocukluğu, eğitimi ve yetiştiği entelektüel ortam hakkında bilgiler çok azdır. Tam adı Ebû Hanîfe Nu‘mân b. Muhammed b. Mansûr el-Kadı et-Temîmî el-Kayrevânî'dir. O, 290/903 civarında (3. (9.) yüzyılın sonlarına doğru) Kuzey Afrika'da Kayrevân'da eğitimli bir ailede doğmuştur. Yetişme çağında iken mensup olduğu mezhep hakkında farklı kanaatler mevcuttur. Diğer taraftan mezhepteki takiyye anlayışı yüzünden Nu'mân’ın İsmailî mezhebinde eğitim alıp almadığını kesin olarak söylemek zordur. Ancak Nu'mân’ın kaleme aldığı temel fıkhî metinlerden, büyük ihtimal, Sünnilik eğitimi almadığı anlaşılmaktadır. Tarihçiler onu Hanefî mezhebinin imamı ile karıştırmamak için Kadı Nu’mân veya Ebû Hanîfe eş-Şîî' diye zikretmektedir. \u0000Kadı Nu'mân, Fatımi Devleti’nin değişik kademlerinde hizmette bulunmuştur. 313/925 yılı civarında ilk Fatımî halifesi Mehdî'nin hizmetine müstensih ve sekreter olarak girmiştir. Üçüncü halife Mansur ve dördüncü Fatımî halifesi Muiz'in hükümdarlıkları sırasında Kadı Nu'mân önce Trablus, sonra da Fatımî başkenti Mansuriye'de yargıçlık yapmıştır. Fatımîler Mısır'ı fethettikten ve hükümet merkezi Kahire'ye taşındıktan sonra, Kadı Nu'mân dördüncü halife Muiz tarafından mezalim mahkemesine başkan olarak tayin edilmiştir. Halife Muiz dönemi Kadı Nu'mân'ın kariyerinin zirvesidir. Kadı Nu‘mân Fatımi Devleti’nde yaklaşık yirmi altı yıl kadılık görevinde bulunmuştur ve vefat tarihi olan 363 (973) yılına kadar bu görevi sürdürmüştür. Fatımî hilafetinin düşmesinden sonra, ondan başka herhangi bir Fatimî veya İsmâilî fakihi bilinmemektedir. \u0000Kadı Nu'mân'ı, günümüz İsmâilî yazarları İsmailî fıkhını sistematik şekle sokarak bağımsız bir fıkıh mezhebine dönüştüren bir figür olarak telakki etmektedir. Fatımî döneminde İsmailî fıkhın, onun çalışmaları aracılığıyla geliştirildiği söylenebilir. Onun fıkıh alanındaki eserleri, Fatımîler dönemi ve sonrasında bu alandaki ana referanslar olarak devam etmiştir. Kadı Nu’mân’ın ölümü ile İsmailî fıkhında ictihad dönemi ve İsmailî fıkhının kuruluş aşaması sona ermiş; batınî yorumların ön planda olduğu mezhep, muğlaklıktan kurtularak belirgin bir fıkıh okulu olarak ortaya çıkmıştır. \u0000Kadı Nu'mân, çok üretken bir yazardır. O furuu fıkıh ve usulü fıkıh alanına ilişkin önemli eserler kaleme almıştır. Onun çalışmaları arasında İhtilâfu usûli'l-mezâhib, kuşkusuz fıkıh usûlünün erken tarihinin en önemli eserlerinden biridir. Esas itibariyle Sünnî fıkıh usûlüne bir reddiye amacıyla yazılmış olan söz konusu eser, Sünnî fıkıh usûlü ekollerinin ihtilâf, taklid, icmâ, nazar, kıyas, istihsan, ictihad ve re’y konularındaki yaklaşımlarını polemik tarzında ele almaktadır. İsmaili yöntemin fıkhın dayandığı kaynaklar, içtihat yapacak otorite ve nasları yorumlama teorisi bakımından Sünnî yöntemden farklılıklarını ortaya koymaktadır. O, genel olarak akıl vahiy arasındaki ilişkiyi, dini otoritenin n","PeriodicalId":41327,"journal":{"name":"Cumhuriyet Ilahiyat Dergisi-Cumhuriyet Theology Journal","volume":" ","pages":""},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-05-10","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"48912949","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}