Milli Folklor最新文献

{"title":"KÜLTÜREL DEĞİŞİM VE TELEVİZYON: TÜRK TOPLUMUNUN TELEVİZYONLA TANIŞMA SERÜVENİ VE SİNEMAYA YANSIMASI","authors":"Emine Çakir","doi":"10.58242/millifolklor.1057508","DOIUrl":"https://doi.org/10.58242/millifolklor.1057508","url":null,"abstract":"Toplumların kolektif hafızasını oluşturan ve kültürel değişiminde rol oynayan birçok etken vardır. Bu çalışmada, teknoloji ve kültürel değişim özelinde Türkiye’nin televizyonla tanışma serüveni sinema filmleri ve toplumsal bellek üzerinden ele alınmıştır. Çalışmada “Türk toplumu televizyonu nasıl karşıladı ve televizyon toplumun gündelik hayatını nasıl etkiledi?” sorularının yanıtı aranmıştır. Bu kapsamda toplumun televizyonla tanışmasını yansılayan Canım Kardeşim, Kapıcılar Kralı, Vizyontele sinema filmleri incelenmiş ve bu sürece tanıklık eden bir başka ifadeyle toplumsal ve kültürel şoku deneyimleyen dokuz kişiyle görüşülmüştür. Ayrıca “televizyona sahip olmak” düşüncesinin toplumsal bellekte yönetmenlerce nasıl yorumlanarak seyirciye sunulduğu, televizyonun kendini sinema aracılığıyla topluma nasıl kabul ettirdiği, önemli bir kırılma noktası olarak görülebilecek bu teknolojik yeniliğin toplumsal belleğin tarihsel kaydı olarak ele alınıp alınamayacağı üzerinde durulmuştur. Toplumsal bellekte televizyon, farklı adlandırmalarla karşılanmıştır. Televizyonun görüntülü radyo ve ev sineması olarak nitelenmesi önceki teknolojik icatlarla; şeytan icadı, Mesih, deccal, gavur icadı gibi nitelemeler din kaynaklı olumsuz bakış açısıyla; halkın afyonu, israf diyarı, zaman hırsızı, aptal kutusu, büyülü kutu, ağrı kesici, beyaz gürültü, yalnızlığın yoldaşı, sıradan, düzeysiz gibi nitelemeler eğlence ve boş zamanı değerlendirme işleviyle; elektronik dev, uzağı görme teknolojisi, dünya açılan pencere gibi nitelemeler aygıtın işleviyle; mit, çağdaş öykü anlatıcısı, kültür üretme makinesi, kültürel çöplük gibi ifadeler ise eğitim ve kültür aktarım işlevinde üstlendiği role ait olumlu ve olumsuz bakış açısıyla ilişkilidir. Hem sözlü kültür ortamında kaynak kişilerin anıları hem de seçilen filmlerdeki televizyon temsilleri; bu ilk dönemde (1970-1985) televizyona sahip olmanın ekonomik anlamda saygınlık ve statü göstergesi olduğunu, misafirlik ve komşuluk gibi sosyal ilişkileri etkilediğini, televizyonun işlevsel olarak farklı adlarla nitelendiğini, diğer teknolojilerle ilişkilendirildiğini, film ve dizi karakterlerinin izlerkitleyle para-sosyal ilişki kurduğunu, özellikle yaşlıların televizyona direnç gösterdiğini, kültür endüstrisi oluşturduğunu; eğitim, eğlenme, zamanı değerlendirme ve sosyalleşme alışkanlıklarını etkilediği tespit edilmiştir. Bu anlamda toplumsal bellekteki anılarla film sekansları örtüşmekte ve bu yönüyle bilgiler, sözlü tarihe ışık tutmaktadır. Bundan dolayı iletişim teknolojisi özelinde televizyonu kültürel değişimde öncül, kilit ve kritik bir noktada görmek gerekir. Ayrıca televizyonun evlilik geçiş ritüelindeki gelenekleri de etkilediği belirlenmiştir. İlk dönem televizyon, zamanla erkeğin alması gereken çeyiz nesnesine dönüşürken kızdan da çeyizi için televizyon örtüsü örmesi beklenmiştir. Televizyonun toplumla tanışmasını bellek ve hafıza üzerinden ortaya koyan bu çalışmanın, teknoloji ve kültürel değişim özelinde yapılacak başka araştır","PeriodicalId":44416,"journal":{"name":"Milli Folklor","volume":null,"pages":null},"PeriodicalIF":0.2,"publicationDate":"2022-11-29","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"88520465","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":4,"RegionCategory":"社会学","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"KİTÂB-I RÜSTEMNÂME-İ TÜRKÎ: KAHRAMANLAR VE OLAĞANÜSTÜ VARLIKLAR ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME","authors":"Selenay Baloğlu, Zubaida Shadkam","doi":"10.58242/millifolklor.1056157","DOIUrl":"https://doi.org/10.58242/millifolklor.1056157","url":null,"abstract":"Türklerin geçmişten günümüze sahip oldukları dinî inançları, geniş bir coğrafyada varlık gösterirken karşılaştıkları toplulukların dinî inançları ve kültürlerinden gelen unsurları harmanladıkları ve ortaya çıkardıkları mitolojik öğeler masallarda, efsanelerde, destanlarda kendini gösterir. Yazının henüz bulunmadığı dönemlerdeki sözlü edebiyat ürünleri arasında önemli bir yeri olan destanlar ulusların hayatında büyük yankılar uyandıran tarihî, toplumsal olayların anlatıldığı kültürel unsurlarla bezenmiş, kahramanları ve varlıklarının olağanüstülükleriyle mitolojik özellik kazanmış uzun manzum veya mensur eserlerdir. Türk mitolojisi destanlar bakımından oldukça zengindir. Türk dünyasının geniş sahasında İran edebiyatının en önemli manzum eserlerinden biri olan Şehnâme, eski İran efsaneleri üzerine kurulu bir destan örneğidir. Firdevsî tarih öncesi zamanlardan başlayarak eski İran krallarını anlatırken ana tema Rostam (Rüstem), Esfandiâr ve Afrâsiyâb gibi kahramanlar ve kötü karakterler etrafında şekillenir. İran edebiyatında Şehnâme’de bahsi geçen kahramanların olağanüstülüklerinin anlatıldığı başka eserlere de rastlamak mümkündür. Kitâb-ı Rüstemnâme-i Türkî de bu anlatı örneklerinden biridir. Adını Şehnâme’nin efsanevî kahramanı Zâl oğlu Rüstem’den alır. Nakkal (hikâyeciler-anlatıcılar) tarafından anlatılan kahramanlık hikâyelerinde Rüstem’in kahramanlıklarının yanı sıra olağanüstü özellikleri ile varlıklar da yerini alır. Varlıklar bu eserde dünya mitolojilerinde olduğu gibi, iyi-kötü, güzel-çirkin, güçlü-güçsüz, bilinen-bilinmeyen gibi karşıtlıklarla nitelendirilir. Rüstem’in doğumunda Zâl’a kanadındaki bir tüyü kopararak yardım eden Simurg’dan başlamak üzere, hızla büyüyüp sütten kesildikten hemen sonra ekmek ve et yemeye başlaması, birçok yetişkinden bile çok yemek yemesi, çok küçük yaşta olmasına rağmen boyunun çok uzun olması, güçlü kuvvetli bir pehlivanı andıran cüssesi, korkusuzluğu, fillerle mücadelesi, devleri tek başına öldürmesi gibi pek çok mucizesi Rüstemnâme’de yerini alır. Başlı başına bir araştırma konusu olan kahramanımız Rüstem’le ilgili bu hususlar detaylarıyla başka bir çalışmada ele alınacaktır. Burada Türk destan geleneğinde sıkça rastlanan dev motifinin konu olan eserdeki yansımaları değerlendirilecektir. Karakterleri bakımından kötü, insanoğlu için tehdit unsuru olan, iri ve çirkin olarak tasvir edilen bu devlerden bazıları Şehnâme’de yer almazken Rüstemnâmelerde mevcuttur. Diğer bir husus Rüstem’in olağanüstü özelliklere sahip koruyucu giysisi babr-e beyân’dır. Şehnâme’de giysi adı olarak yer almış ancak Rüstem’in Babr-e Beyân’la Savaşması hikâyesinden ve galibiyetinden sonra kendisine ondan zırh yapmasından bahsedilmemiştir. Son olarak da Şehnâme’nin başka nüshalarında yer almayan pek çok araştırmacı tarafından Firdevsî’den sonra el yazma nüshalara eklendiği düşünülen Kok-e Kuhzad ile Rüstem’in Savaşı konusu üzerinde durulacaktır. Türk dünyasında araştırmacılar tarafından bilinen Rüstemnâmeler İran edebiyatının Farsça sö","PeriodicalId":44416,"journal":{"name":"Milli Folklor","volume":null,"pages":null},"PeriodicalIF":0.2,"publicationDate":"2022-11-29","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"89605621","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":4,"RegionCategory":"社会学","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"FOLKLOR ALANINDA BİLİMSEL İLETİŞİM: YEREL VE KÜRESEL AĞLARIN BİBLİYOMETRİK İNCELEMESİ","authors":"Talih Öztürk, Haydar Yalçın","doi":"10.58242/millifolklor.1077547","DOIUrl":"https://doi.org/10.58242/millifolklor.1077547","url":null,"abstract":"Akademik çıktılardan temel beklenti ilgili bilim alanına özgün bir katkı yapmasıdır. Atıflar üzerinden takip edilebilecek bu katkı, yayınların ve akademik dergilerin alandaki etkinliğine ilişkin önemli göstergelerden biridir. Bu etkinlik farklı araştırma alanları için farklı dinamikler ile şekillenebilmektedir. Folklor, çalışma alanı halklara özgü konular olmasından kaynaklı olarak ulusal niteliği ağır basan bir beşerî bilimler alanıdır. Bu bağlamda alanın atıflar üzerinden değerlendirilmesinde, yayın niteliği dışında dil ve kültürel yakınlık gibi farklı faktörlerin etkisinin de olması muhtemeldir. Çalışmamızın temel amacı folklor alanındaki bilimsel etkinliğin temel dinamiklerini Millî Folklor Dergisi (MFD) ve diğer folklor dergileri üzerinden ortaya koymaktır. Bu doğrultuda çalışmamızda folklor disiplininin bilimsel iletişim süreçleri bibliyometrik yöntemler ile ele alınmaktadır. Çalışmamızda analizler iki boyutta gerçekleştirilmiştir. İlk olarak MFD ve diğer folklor dergilerinin yayın sayıları ve atıflarıyla alandaki konumları ele alınmıştır. İkinci olarak ise bu dergilerin aldıkları atıflar üzerinden folklor alanının atıf dinamikleri incelenmiştir. Çalışmanın ilk kısmında görülmektedir ki analiz sonuçlarında MFD, atıf ve yayın sayıları bakımından, diğer folklor dergileri içinde ayrı bir noktada durmaktadır. Burada atıf ortalamaları bakımından “Journal of Folklore Research” ve “Journal of American Folklore” alanın öne çıkan dergilerindendir. Çalışmaların yayımlandıkları yıl ile atıf almaya başladıkları yıl arasındaki süreyi ifade eden atıf gecikmesi değeri ve literatür eskimesini gösteren yarı yaşam değerinin folklor dergileri arasında oldukça farklılaştığı tespit edilmiştir. “Journal of American Folklore”un atıf alan yayınlarının %50’sinin yayımlandıkları yıl atıf almaya başladığı, MFD için ise bu değerin üç yıl olduğu ve bu doğrultuda ortalama atıf gecikmesi eğrisinin altında kaldığı görülmüştür. Literatür eskimesi değerlerine göre oluşturulan listesinde ise MFD’nin değerlendirmeye alınan diğer dergiler arasında yarı yaşam değeri en düşük dergi olduğu belirlenmiştir. Çalışmanın ikinci kısmında folklor alanına yapılan atıflar değerlendirilmiştir. Çalışmamızın bu aşamasında öncelikle folklor alanına yapılan atıfların hangi disiplinlerden geldiğine bakılmıştır. Burada folklor alanına yapılan atıflarda antropoloji ve tarih alanlarının önde geldiği görülmüştür. Folklor yayınlarına alan dışından yapılan atıfların toplam atıflar içindeki payının ise yıllar içinde arttığı ortaya konulmuştur. Son olarak folklor yayınlarının aldıkları atıflar üzerinden çeşitlilik analizleri gerçekleştirilmiştir. Gerçekleştirilen çeşitlilik analizlerinde dergilerin aldıkları atıfların belli kaynaklarda yoğunlaşma durumu ve bunun alınan atıflara yönelik yanlılık yaratıp yaratmadığı incelenmiştir. Çeşitlilik analizleri yayınların atıf aldıkları bilim alanları, ülkeler ve dergiler bağlamında gerçekleştirilmiştir. Çeşitlilik analizleri sonucunda folklor dergilerinin atıf a","PeriodicalId":44416,"journal":{"name":"Milli Folklor","volume":null,"pages":null},"PeriodicalIF":0.2,"publicationDate":"2022-11-09","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"78036930","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":4,"RegionCategory":"社会学","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"FOLKLORUN DİJİTALLEŞMESİNE İLİŞKİN TEMEL SORUNLAR VE SINIRLILIKLAR","authors":"Fuat Boğaç Evren, İzlem Kanlı","doi":"10.58242/millifolklor.1087825","DOIUrl":"https://doi.org/10.58242/millifolklor.1087825","url":null,"abstract":"Folklor literatüründe sanal ortamın ve bilhassa sosyal medyanın hem mevcut folklorik dene-yimlerin yeniden üretildiği, yaşatıldığı ve geniş kitlelere erişiminin sağlandığı hem de yeni folklor biçimlerinin yaratıldığı alan olarak kabul edilmesine ilişkin görüşler ağırlığını korumasına rağmen söz konusu savların sorgulanmasına ve sosyal medyanın ekonomik kaygılar ve amaçlar taşıyan ekono-mi-politik altyapısının üzerinde durulmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu gereksinimleri yaratan temel sebep, ticari temellere dayanan ana akım sosyal medyaların kamusal müştereklerin uzağında kalan ticari yapılar olmasıdır. Sosyal medyanın ekonomi-politik altyapısını mümkün kılan en önemli unsur üretketici gözetimidir. Üretketici gözetiminin hâkim olduğu ve üretketicinin dijital emeği üzerine inşa edilen hedefli reklamcılık sistemi, sosyal medyada görünürlüğün ve dikkat çekmenin satın alınabilir olgulara dönüşmesine neden olmaktadır. Bununla birlikte üretketiciler tarafından yaratılan etkileşim ekosistemleri sosyal medyadaki görünürlüğün ve dikkat çekiciliğin yanıltıcı ve sorunlu olduğunu göstermektedir. Bu tespitlerin yalnızca kişisel içeriklerin değil aynı zamanda folklorik içeriklerin de sosyal medyadaki görünürlüğünü olumsuz etkilediği düşünülmektedir. Ayrıca sosyal medyadaki folklorik içeriklerin hâkim kültürü temsil eden içeriklerle girdiği rekabetin eşitsizliğe dayanması folklorik içeriklerin sosyal medyadaki varlığını tehdit eden önemli bir sorundur. Söz konusu tespit-lerden hareketle sosyal medyanın katılımcı kültüre ve katılımcılığa sunduğu katkıları sınayan eleştirel bir yaklaşımla folklorik üretim aracı olup olmadığından öte folklorik içeriklerin görünürlüğüne ilişkin eşitsizlikleri sorunsallaştırarak folklorik içeriklerin sosyal medyadaki görünürlüğünün ve mevcudi-yetinin tartışılması amaçlanmaktadır. Bu doğrultuda sosyal medyanın ticari temellere dayanan altya-pısının çözümlemesi için öncelikle sosyal medya şirketleri tarafından yaratılan hedefli reklamcılık sistemine değinilerek görünürlüğün ve dikkat çekiciliğin satın alınabilir olgulara dönüşmesinin üze-rinde durulmuştur. Hedefli reklamcılık sistemi üzerine kurulan sosyal medyalara atfedilen katılımcı kültür olanaklarını ve olasılıklarını tartışmak üzere literatürde öne çıkan savlara yer verilerek tartışma yürütülmüştür. Literatürde ağırlığı koruyan iddialar sosyal medyanın katılımcılığa olanak sağladığını ön plana çıkarmakla birlikte ticari temellere dayanan sosyal medyanın ekonomi-politik altyapısını göz ardı etmektedir. Bu sebeple sosyal medyayla ilişkilendirilen katılımcı kültür iddialarının geçerlili-ği ticari sosyal medyanın ekonomi-politik altyapısı, Instagram’da ve Twitter’da yaratılan etkileşim ekosistemleri, Instagram’da, Twitter’da ve YouTube’da folklorik ve hâkim kültüre ait içeriklerin görünürlüğü, internet arama motorları ve akıllı cihazlara uygulama indirilmesine olanak tanıyan uygulama marketleri özelinde incelenmiştir. Elde edilen sonuçlar sanal ortamda katılımcı kültür olanaklarının","PeriodicalId":44416,"journal":{"name":"Milli Folklor","volume":null,"pages":null},"PeriodicalIF":0.2,"publicationDate":"2022-10-26","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"86583342","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":4,"RegionCategory":"社会学","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"MODERN TÜRK TİYATROSUNUN OLUŞUMUNDA OSMANLI HÜKÜMDARLARININ ROL VE ETKİLERİ: ESİN, İNŞA VE İHYA","authors":"Bünyamin Aydemi̇r","doi":"10.58242/millifolklor.1080955","DOIUrl":"https://doi.org/10.58242/millifolklor.1080955","url":null,"abstract":"Tarihi çok eskilere dayanan Türk tiyatrosu temelde “geleneksel” ve “modern” olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Osmanlı’nın son yüzyılına kadar etkinliğini sürdüren geleneksel tiyatro kalıpları Avrupa ile kurulan temaslar akabinde yerlerini giderek Batı tarzı tiyatro anlayışına bırakmış, bu değişim “esin, inşa ve ihya” kavramlarıyla nitelenebilecek süreçler sonrasında gerçekleşmiştir. Osmanlı’nın 17. yüzyıl itibariyle yürütmeye başladığı Batıyla temasa geçip ilişkileri geliştirme politikası III.Selim ve II.Mahmud dönemlerin-de oldukça etkili bir hale gelmiş, Batı tarzı sanat ve tiyatro ile tanışıklık da gerçek anlamda ilk bu dönemler-de olmuştur. Bu noktada özellikle Avrupa’ya gönderilen elçilerin gözlem ve bilgi anekdotlarından oluşan Sefaretnamelerin oldukça etkili olduklarını söylemek gerekir. Batıyı tanıma ve bilme noktasında önemli işlevlere sahip olan bu sefaretnamelerin bir diğer özelliği de 19.yüzyılda inşa edilecek olan modern Türk tiyatrosunun kuruluşuna izlek ve esin kaynağı olmalarıdır. Kuşkusuz modern Türk tiyatrosu III.Selim ve II. Mahmud’un eğilimleri akabinde Batı tarzı sanatı tanıma, bilme ve esinlenme aşamalarını yaşamış, fakat inşa ve ihya süreçlerini “3A dönemi” olarak adlandırdığımız, padişahlar Abdülmecid, Abdülaziz ve Abdülhamid dönemlerinde gerçekleştirmiştir. Batı tarzı Türk tiyatrosunun inşasında üçlü sac ayağı görevi yürüten sözü edilen padişahlar yenilikçi ve Batılılaşma yönünde ortaya koymuş oldukları irade ve yönetim anlayışı ile Türk tiyatrosundaki bu keskin makas değişiminin mimarları olmuşlardır. Bir başka deyişle üç padişahın Batı tarzı sahne gösterilerine olan özel ilgileri, sevgileri, eğilimleri, yardım, destek, teşvik ve yönlendirmeleri modern Türk tiyatrosunun daha kuruluş aşamasında “altın çağ” yaşamasına yol açmıştır. Batı tiyatrosu ile Geleneksel Türk tiyatrosu arasındaki iki temel fark bu dönemlerde giderilmiştir. Batı tiyatrosunun iki karakteristik yapısı söz konusudur. Biri metne dayalı olması diğeri de oyunların sahnede (tiyatro salonu) sergileniyor olmasıdır. Modern tiyatronun koşulu olan bu iki etmen üç padişahın döneminde etkin bir şekilde yerine getirilip hem metinli tiyatroya geçilmiş hem de tiyatro binaları yapılarak oyunların artık sahnelerde oynanması sağlanmıştı. Bu, Türk tiyatrosunun artık Batılı tiyatro biçemine (dramatik tiyatro – dram sanatı) geçişinin namzedi niteliğindeydi. Yanı sıra, modern Tük tiyatrosuna ait hemen tüm ilkler ve yenilikler bu dönem-lerde gerçekleşti. Yine, saraydaki sahne sanatlarına ilişkin oluşumlar ile özel ve azınlıklara ait çok çeşitli tiyatro grupları bu dönemlerde ciddi saray desteği görmüş, padişahların ‘ihsanları’ sayesinde tiyatro yaşamlarını sürdürebilmişlerdi. Ayrıca Batı tarzı sahne gösterilerinin uluslararası ilişkilerin ve diplomasinin araçlarından biri olarak kullanılması ve bunun bir devlet kültürü haline gelmesi de sözü edilen padişahlar dönemine aittir. Hülasa, Türk tiyatrosunun modernleşmesine ve dram sanatına dönüşmesine ilişkin tarihsel veriler ve ge","PeriodicalId":44416,"journal":{"name":"Milli Folklor","volume":null,"pages":null},"PeriodicalIF":0.2,"publicationDate":"2022-10-17","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"73569905","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":4,"RegionCategory":"社会学","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"Ortaçağ'da Kadınlar: Doğu'da Şamanlar/Batı'da Cadılar","authors":"Habibe Ceren Dağdeviren, Ramazan Altınay","doi":"10.58242/millifolklor.1036455","DOIUrl":"https://doi.org/10.58242/millifolklor.1036455","url":null,"abstract":"Bu makalede Ortaçağ’da kadınların Doğu’da “şaman”, Batı’da “cadı” olarak kabul edilişiyle buna dair pratikler ve sonuçlar incelenmiştir. Kültür, kadın ve erkeğin karşılıklı inşa etmesiyle birikerek oluşan, bireylere verilen roller ve sorumluluklar bütünü olarak toplumun ihtiyaçları, istekleri ve beklentileri arasında kurulan denge şeklinde düşünülebilir. İşte bu çalışmada insanoğlunun, kültürel sürecin her döneminde çevresiyle ilgilenmesi, bilinmeyen, gizemli ve mistik olaylara ilgi duyması ve içinde bulunmak istemiş olması ele alınmıştır. Geleneksel folklorda nesiller boyunca aktarılan birikimlerin sonucunda oluşturulan ve günümüzde daha çok batıl inançlar olarak değerlendirilen büyünün, tarihsel sürecin içerisinde mistik, gizemli ve olağanüstü şekillerde toplumların “gizli güçleri” olarak var olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Büyünün, en temelde sağaltım yapmak için ortaya çıkmış olsa da zamanla, genel olarak bilinen yollarla sağlanamayan şeyleri elde etmek, birine zarar vermek ya da zarardan korumak için bir takım mistik ve gizli pratikleri kullanarak, doğayı ve doğa yasalarını zorla etkileme amacıyla uygulandığı örneklerle ele alınmıştır. Büyülerin ve büyücülerin farklı zamanlarda ve coğrafyalarda farklı isimlerlerle anıldıkları ortaya konulmuştur. Büyü ve sağaltım (iyileştirmek) üzerine temellenen ve bu çerçevede gelişen şamanlık ve cadılığı da iki farklı kavram olarak, iki farklı coğrafyada var olmuş ve toplumları etkilendiği tespit edilmiştir. Genellikle cinsiyetlere biçilen rollerinin, görevlerin ve sorumlulukların kadın ve erkeğin toplumlardaki konumlarını belirlendiği görülmüştür. Bu roller doğrultusunda kadınların bazen ilahlaştırıldığı bazen de kötülüğün temel kaynağı olarak düşünüldüğü anlaşılmıştır. Zamanla oluşan kadınların tarihteki tanıklıklarını keşfetme isteği, kadınların topluma ve tarihe olan katkıları, deneyimleri, erkeklerin onlar hakkında söyledikleri kadar kendi haklarında söyledikleri de oldukça önemli hale geldiği savunulmuştur. Kadınların da erkekler, devletler, olaylar gibi bir tarihe sahip olduğunun fark edilmesi ile farklı çağlarda sahip oldukları farklı konumlar, anlamlar, sorumluluklar yelpazesinin araştırıldığı önemli bir alanın doğmasına katkı sağlandığı tartışılmıştır. Bu bağlamda kadınların şaman ve cadı olarak toplumsal konumlarının belirlenmesi ve değerlendirilmesi, iki farklı coğrafyada, iki farklı kavramda, iki farklı kimlik, iki zıt olguyu temsil etmeleri, toplumlarda kadın algısının ne kadar farklılaşabildiğini gösterir nitelikte olup kadın tarihine katkı sağlaması açısından önemli vurgulanmıştır. Nitekim insanlığın yarısını oluşturan, toplumun her alanında var olan kadınlar, şaman ve cadı olarak farklı toplumlarda genel itibari ile iki zıt kavramın (iyilik-kötülük) temsilleri olduğu ortaya koyulmuştur. Doğu’da şaman olarak hastaları sağaltan hatta can verebilecek güçte kutsal sayılıp iyiliği temsil ederken, niçin Batı’da cadı olarak tüm günahların ya da suçların sorumlusu olarak görülüp, lanetli say","PeriodicalId":44416,"journal":{"name":"Milli Folklor","volume":null,"pages":null},"PeriodicalIF":0.2,"publicationDate":"2022-10-07","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"90352841","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":4,"RegionCategory":"社会学","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"KAZAK FOLKLORUNDA YEDİ BAŞLI EJDERHA","authors":"Zhanat Ai̇mukhambet, Aiauzhan İssebayeva, Karlygash K KARLYGASH KURMAMBAYEVA","doi":"10.58242/millifolklor.973667","DOIUrl":"https://doi.org/10.58242/millifolklor.973667","url":null,"abstract":"Bu makalenin konusu olarak mitoloji düşüncesi ve folklardaki ‘yedi başlı ejderha ile savaşma’ motifi seçilmiştir. Mitolojik ejderhanın Avrupa ve Asya mitlerindeki görüntüsü/varlığı karşılaştırılarak açıklanmıştır. Kaosun, bununla beraber kötülüğün sembolü olarak görülen bu yaratık kimi folklor kaynaklarına özgü bir biçimde bilgeliğin temsili olarak karşımıza çıkmaktadır. Halbuki Türk soylu topluluklar arasında, bunlar arasında özellikle Kazak folklorunda yedi başlı ejderha tek bir tipte, yani kötülük temsilinde çokça tasvir edilmektedir. Mitten folklora dönüşen ejderhanın yedi başı olduğu ve bahadırın bu yedi başın her birini kesişinin sembolik bir anlamı olduğu bilinmektedir. Ejderha insanoğluna tehlike saçan, dehşetli bir güç olarak birçok folklorik eserin temel kahramanına dönüşmüştür. Kadim destanlar ile anlatılarda, masal, aşk ve din temalı destanlarda, hikayelerde baş kahramanın esas düşmanı ejderha olmuştur. Dolayısıyla, bahadırın yiğitliğini sınadığı, ün saldığı olay da ejderhayı yenmesi oluvermiştir. \u0000 Kazak folklarındaki temel ve kalıcı motiflerden biri, yedi başlı ejderha ile bahadırın savaşı olagelmiştir. İnsanların yaşadığı yerlerin yakınına gelen ve beraberinde büyük bir dehşet, kahır getiren ejderhayı öldürmek, onun yedi başını kesmek masal örüntüsünün itici gücü, temel kaldıracı olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu anlatılan meseleler makalenin temel yönelim noktasına alınarak konu, Kazak folklar metinlerinden örnekler verilerek tahlil edilmiş ve bu konuda kimi düşünceler ileri sürülmüştür. \u0000Kazak folklor eserlerinde daima korkunç düşman olarak tasvir edilen yedi başlı ejderha bütün halka korku salmaktadır. Mitolojik hikayelerdeki ejderha birçok hayvana ait özelliği kendinde toplamıştır; üç veya yedi başlı olması, vücudunun kertenkele ya da yılana benzemesi, uçmak için kanatlarının olması mitolojik ejderhaya has özelliklerdir. Batı halklarının folklorunda zalim, korkunç olarak görülen ejderha; doğu halklarının folklorunda bilge, kamil ve akıl sahibi, koruyucu-kollayıcı olarak görülmektedir. \u0000“Er Töştük” hikayesinin Kazak, Kırgız, Tatar nüshalarında ejderha ile mücadele motifi vardır. Kazak nüshasında, baş kahraman yer altındaki Jılan Bapı hanın ülkesine sefere çıkar. Yer üstüne çıkacağı vakit çınar ağacının dibindeki ejderhayı öldürüp simurg kuşunun yavrularını kurtarır. Bu hikayenin Tatar nüshasında ejderha yılan Er Töştük’ü yer altı dünyasına götürür. Buradaki maksadı, kendilerine tehlike arz eden zalim güçten kurtarmasını rica etmektir. \u0000Yedi başlı ejderhayla savaşıp zafere ulaşan kahramanlardan biri “Dede Korkut Kitabının” kahramanı Salur Kazan’dır. “Dede Korkut Kitabının” yeni nüshasında “Salur Kazan’ın yedi başlı ejderhayı öldürmesi” olarak adlandırılan on üçüncü hikaye bulunmaktadır. \u0000Kazak folklorunun “Kubıgul”, “Kıssa Kulamergen”, adlı eski destanlarında “Jalgız Közdi Dew”, “Altın Müyizdi Kiyik”, “Er Töstik”, “Ayudew”, “Kulatay Batır”, “Jartı Töstik”, “Ayualpan, Swdısalpan” hikayelerinde “Kıssa Cemşid”, “Kıssa Tahir”, “Şahmar","PeriodicalId":44416,"journal":{"name":"Milli Folklor","volume":null,"pages":null},"PeriodicalIF":0.2,"publicationDate":"2022-09-28","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"75422019","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":4,"RegionCategory":"社会学","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"TAMADA: GELENEKTEN GÜNCELLİĞE TÜRKİSTAN’DA BİR SÖZ USTASI","authors":"Bülent Bayram","doi":"10.58242/millifolklor.1074386","DOIUrl":"https://doi.org/10.58242/millifolklor.1074386","url":null,"abstract":"Çarlık döneminde başlayan Rus hâkimiyeti neticesinde Rus kültürü ile tanışma, Kazak lehçesinin yazı dili hâline gelişi, ana dilde eğitim veren kurumların ortaya çıkışı Kazaklar için yeni bir dönemin başlangıcı kabul edilebilir. Sovyet döneminde yerleşik hayata geçişin devlet eliyle hızlandırılması, örgün eğitimin yaygınlaşması Kazak Türkçesi ve kültürü üzerindeki önemli değişiklikleri ortaya çıkarır. Bu süreç sadece sözlü gelenek üzerinde etki göstermekle kalmamış, büyük yerleşim birimlerinde Kazak Türkçesini kamusal alandan ve bazı yerlerde gündelik hayattan da silmiştir. Sovyet sonrası dönemde, Kazakistan’ın dünyaya açılma sürecini takiben Batı kültürünün de Kazak gelenek ve göreneklerine tesiri söz konusudur. Bu süreç hâlen devam etmektedir. Kazak kültürü üzerinde derin izler bırakan ve bırakmaya devam eden bu süreçlere rağmen güçlü Kazak sözlü geleneğine has söz ustalığı, modern hayatın farklı alanlarında kendisini gösterir. Kazakistan’ın güneyinde yer alan Türkistan şehri, farklı kültürel özellikleriyle dikkat çeker. Şehrin kamusal alanında ve gündelik yaşamda Kazak Türkçesinin hâkimiyeti, şehrin öne çıkan farklılıklarından biridir. Modernleşmenin hızla devam ettiği şehirde, geleneksel kültürün pek çok unsuru modern hayata taşınmaktadır. Özellikle Kazak kültüründe çok önemli bir yere sahip olan toy yapma ve toyla ilgili geleneklerin modern hayatın bir parçası hâline geldiği gözlemlenmektedir. Kazakların bu tür toplantılarını yönetenlere Kazak Türkçesinde “asaba” denilir. Ancak Rusçadan alıntılanan “tamada” kelimesi bu kişi için daha yaygın kullanılmaktadır. Tamadalar, bu işi asıl meslekleri olarak yaparlar. Bazı kişiler de asıl mesleklerinin yanında ikinci bir iş olarak tamadalık yapar. Sözlü ve geleneksel kültüre hâkim olan tamadalar, toylar başta olmak üzere çeşitli vesilelerle düzenlenen toplantıları başlangıcından sonuna kadar idare etmekle yükümlüdürler. Onlar, destandan atasözü ve deyimlere kadar halk edebiyatının farklı türlerine ait malzemeyi maharetle kullanan söz ustası sunuculardır. Aynı zamanda sunumlarını daha etkili kılmak için modern hayatın getirdiği imkân ve yeniliklerden de istifade ederler. Farklı modern eğitim kurumlarından mezun olmuş bu sanatçıların icra ettikleri iş karşılığında aldıkları ücret kendilerinin tanınırlığı, ustalığı ile doğru orantılı olarak artmakta veya azalmaktadır. Bu makalede asaba /tamada terimleri ele alınacak; ardından tamadaların mesleği seçişleri, mesleklerinde uzmanlaşma süreçleri, repertuvarları, icra tarzları Kazak sözlü kültür geleneği çerçevesinde değerlendirilecektir. Tamadalar, bir kültür aktarıcısı olarak irdelenecek ve onların gelenekte var olan “jırav”, “akın” gibi söz ustalarının şehirdeki temsilcileri mi yoksa bunlardan bağımsız gelişmiş sanatçılar mı oldukları sorusuna da cevap aranacaktır. Makalede, Türkistan tamadalarının genel icra özelliklerinin tanıtılması ve işlevsel olarak incelenmesi hedeflenmektedir. Kapsamı aşmamak için art zamanlı ve eş zamanlı bir karşılaştırmaya gidilmey","PeriodicalId":44416,"journal":{"name":"Milli Folklor","volume":null,"pages":null},"PeriodicalIF":0.2,"publicationDate":"2022-09-26","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"74820415","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":4,"RegionCategory":"社会学","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"ADIYAMAN İLİ PINARBAŞI KÖYÜ EL ÖRGÜSÜ ÇORAP GELENEĞİ VE MOTİF İNCELEMESİ","authors":"Tahsin Bozdağ, Ayşe Aslıhan Eroğlu","doi":"10.58242/millifolklor.952101","DOIUrl":"https://doi.org/10.58242/millifolklor.952101","url":null,"abstract":"ÖZ \u0000 Anadolu birçok medeniyete yurt olmakla kalmayıp bir o kadar da eşsiz kültüre ev sahipliği yapmış kadim bir coğrafyadır. Türklerin yaşadığı bir bölge olan Sibirya’da -Altay dağları eteklerinde- Pazırık kurganlarının beşincisinde bulunan atlı kültür mensubu atalarımızın kullandıkları eşyalar ve bu eşyaların her bir ayrıntısındaki hüner, sanat ve incelik timsali nesneler bu kadim zenginliğin gün yüzüne çıkan en eski örnekleri olarak kabul edilir. Takdir edilmelidir ki örme eser örneklerindeki eşsiz sanat estetiği ve teknik açıdan üstünlük Türk örme kültürünün geçmişi hakkında bizlere derin bilgiler sunmaktadır. Türk örme kültürünün en zengin örneklerini barındıran Anadolu’da birçok örme eser mevcuttur. Bu örme türlerinden geniş bir konu, üslup ve teknik çeşitlilik sunan el örgücülüğü, Türk el sanatlarının önemli ve en eski sanat dallarından biridir. Anadolu’da geçmişten günümüze süregelen ve giyim kültürü içerisinde yer alan el örgüsü çoraplar asırlarca süregelen toplumun özünü, yaşayışını, dini inançlarını, duygularını, özlemlerini, gelenek göreneklerini ve sanatsal bakış acılarını eserlerine yansıtan usta ellerde bütünleşerek tarih sahnesinde önemli bir yer edinmiştir. \u0000 El sanatları içinde el örgüsü çoraplar; halkın geçmişle olan kültürel bağını güçlendiren, özlerinden kalan inanç, kültür ve estetik duyguları gelecek kuşaklara aktaran en önemli görsel sanat eserleri olarak varlığını sürdürmektedir. Halkın el sanatlarını kavraması ve kültürel değerleri hakkında bilinçlenmesine bağlı olarak, atalarının köy yaşamından kalan bu somut kültürel eserleri, günümüzde kimi özel günlerde kullandıkları, bunların, evlerde, müzelerde sergilenmesi için büyük bir çaba gösterdiklerine tanık olmaktayız. Bu çalışmada amaç, el örgüsü çorapların bir nebze de olsa hak ettiği değeri görmesi, bu somut kültürel mirasa emek veren kıymetli dokuyucuların tarihe not düşülmesi ve yeni kuşaklar nezdinde bu eşsiz sanat ürünlerinin hak ettiği ilgiyi görmeye başladığını kendilerine hissettirmektir. \u0000 Ülkemizin genelinde var olan el örgüsü çoraplar, Adıyaman ili Pınarbaşı köyünde, son dokuyucuların ellerinde bizi karşılamaktadır. Bu çalışmada, Adıyaman ili Pınarbaşı köyünde el örgüsü çorap geleneğinin son ve tek usta eli olan doksan yaşındaki Zeynep Gülpınar’ın ördüğü el örgüsü çorap örneği çerçevesinde; malzeme, teknik desen, renk ve kullanım özellikleri sonucuna varılmıştır. \u0000 Anahtar Kelimeler: Geleneksel Türk Sanatı, Çorap, Örgü, Kültür","PeriodicalId":44416,"journal":{"name":"Milli Folklor","volume":null,"pages":null},"PeriodicalIF":0.2,"publicationDate":"2022-09-10","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"87241180","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":4,"RegionCategory":"社会学","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"MODERN TÜRKİYE’DE UĞUR GETİRDİĞİNE İNANILAN HIDIRELLEZ PARASI","authors":"D. Lenger","doi":"10.58242/millifolklor.1121372","DOIUrl":"https://doi.org/10.58242/millifolklor.1121372","url":null,"abstract":"Başlangıçta asker ve memurların maaşlarını kolay bir şekilde ödemek ve kaydını daha rahat tutabilmek için icat edilen sikke, işleri kolaylaştırdığından dolayı sonraları vergilerin ve haraçların ödemesinde de tercih edilmeye başlanmıştır. Sikke zaman içerisinde emek ve hizmetin her türünün ve her bir mal kalemi için belirlenen ederin karşılığına dönüşür ve bu bağlamda artık değişmez temel ödeme aracıdır. Önceleri sadece değerli madenden basılırlarken sonradan değersiz madenden de sikke darbı paranın tanınırlığını arttırır. Gündelik yaşam içerisindeki rolü arttıkça sikkenin sosyal, kültürel, politik, dinsel ve bir o kadar da bireysel sebeplerden ötürü farklı amaçlar içinde kullanıldığı gözlemlenmiştir. En bilindik durumlar kimi zaman metalinden, formundan, kimi zaman ise üzerinde taşıdığı ikonografyadan ve yazılardan, ya da basan otoritenin kimliğinden ve gücünden dolayı paranın ideal bir koruyucuya dönüşmesi ve muska (amulet) olarak kullanımıdır. Sikkenin kemden, kendisine “para parayı çeker” atasözünden de anlaşıldığı üzere atfedilen doğal büyüsel mistik özelliği onu aynı zamanda ideal bir uğurluğa (talismana) dönüştürür. Bir sikkenin muska ya da uğurluğa dönüşüm evrelerini gözlemlemek Antik Çağlar’dan beri ona atfedilen büyüsel özelliklerin neler olduklarını biliyor oluşumuzdan dolayı görece kolaydır ve bu durum bugün içinde para bulunan ritüelleri yorumlamamıza çok yardımcı olur. Her ne kadar sikke başlı başına pozitif güç taşıyan bu bağlamda hem kemden kötüden koruyan hem de bolluk bereket getiren olsa da her zaman bu yeterli olmamaktadır. Buna en güzel örnek de Hıdırellez parasıdır. Türkiye’nin hemen hemen her yerinde kutlanan Hıdırellez ritüeli Balkanlardan Ortadoğu’ya geniş bir coğrafya’da kutlanan en önemli bahar bayramlarındandır. Her yıl 5 Mayıs akşamı Hızır ile İlyas’ın buluştuğuna inanılan Hıdırellez günü bolluk, bereketle özdeştir. O günün akşamı Hızır tek tek evleri dolaşır, dilekleri kabul eder. Ona inananlar için Hızır varlığıyla doğanın yeniden canlanmasına, kurumuşun yeşermesine ön ayak olandır. Zor durumlarda, felaket anlarında karşımıza kurtarıcı, yardımcı olarak çıkar. İnsanları sınayıp iyi ve temiz kalplileri ödüllendirir ve her dokunduğuna bereket ve bolluk getirir. İşte tam da bu sonuncu özelliğinden dolayı her yıl 5 Mayıs gecesi genellikle gül dalına içinde para olan bir kırmızı kese asılır. Kimi zaman da gül dibine bırakılır. Bazen de kese yerine ağzı açık bir cüzdan, içinde para bulunan bir çanta konulur. Nadiren paraların gömüldüğü de bilinmektedir. 6 Mayıs sabah erkenden geri alınan paralar artık Hızır’ın eli değdiğinden dolayı uğurludur. Bir yıl boyunca çoğunlukla cüzdanın bir köşesinde ya da çantada saklanır. Diğer paralarla karışmasın diye genellikle üzeri kırmızı ojeyle boyanır, bezin içine dikilir, üstü bantlanır. Parayı korumaya yönelik tedbirler sahip olan özelinde oldukça bireysel eylemlerin görülmesine de yol açar. Yeni Hıdırellezle birlikte eski uğur paraları uğurluk özelliğini yitirse de çoğu zaman tercih ed","PeriodicalId":44416,"journal":{"name":"Milli Folklor","volume":null,"pages":null},"PeriodicalIF":0.2,"publicationDate":"2022-08-26","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"85966321","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":4,"RegionCategory":"社会学","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}