Porta Aurea最新文献

{"title":"The book collection of the Loitz family in the Elbląg Library: current state of research, overview of the collection, and a supplement to the list of prints","authors":"Aleksandra Girsztowt","doi":"10.26881/porta.2022.21.12","DOIUrl":"https://doi.org/10.26881/porta.2022.21.12","url":null,"abstract":"Artykuł poświęcony jest aktualnemu stanowi zachowania księgozbioru rodziny Loitzów przechowywanego w Bibliotece Elbląskiej. Podsumowuje stan badań nad nim i omawia wybrane tytuły z poszczególnych działów biblioteki. W aneksie zamieszczono listę 24 książek, które można przypisać do kolekcji Loitzów, a które wcześniej nie były znane w literaturze przedmiotu jako jej część. \u0000Księgozbiór został przekazany w 1660 roku bibliotece Gimnazjum Elbląskiego i znacznie wzbogacił jej zasoby. Chociaż lista książek przekazanych bibliotece nie zachowała się, możemy ją w dużym stopniu odtworzyć dzięki inwentarzowi sporządzonemu w 1624 roku, kiedy to Heinrich Loitz przejął spadek po swoim wuju Simonie. Wymieniono w nim 760 dzieł zgromadzonych przez rodzinę. \u0000Obecny stan zachowania został opracowany na podstawie wcześniejszych badań i analizy praw własności, które jednoznacznie określają pochodzenie druków, a także poprzez porównanie inwentarza z 1624 roku z obecnym księgozbiorem biblioteki i listą książek, które prawdopodobnie należą do rodziny Loitzów.","PeriodicalId":408035,"journal":{"name":"Porta Aurea","volume":"18 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2022-12-22","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"128230185","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"Die Bankiers, ihre Stadt und ihre Fürsten. Stettin als Wirkungsfeld der Familie Loitz aus der Perspektive der Kunstgeschichte","authors":"Rafał Makała","doi":"10.26881/porta.2022.21.04","DOIUrl":"https://doi.org/10.26881/porta.2022.21.04","url":null,"abstract":"Artykuł koncentruje się na historyczno‑artystycznych aspektach funkcjonowania Loitzów w stolicy Księstwa Pomorskiego (stanowiącego część Rzeszy Niemieckiej), w tym przede wszystkim na ich związkach z panującą dynastią Gryfitów, a także wizualnej i symbolicznej obecności Loitzów w Szczecinie. Choć bowiem obszarem działania Loitzów była w XVI w. cała Europa, a ich kontakty sięgały także poza granice kontynentu, to jednak główną siedzibą pozostawał aż do końca istnienia banku Szczecin. Przyczyną, dla której Loitzowie nie przenieśli się całkowicie do innego, znaczniejszego miasta, był zapewne opisany ówcześnie przez kronikarza Joachima von Wedela mechanizm finansowy wiążący ściśle książąt pomorskich oraz pomorskie rycerstwo z bankiem. Wyrazem silnej pozycji Loitzów w Szczecinie były m.in. fundacje wizualizujące wysoki, choć raczej nieformalny status Loitzów. Należały do nich przedsięwzięcia typowe dla miejskiego patrycjatu, jak wykup i wyposażenie kaplicy w najważniejszym miejskim kościele św. Jakuba czy fundowanie ołtarzy dla tej świątyni. Poza tym jednak Loitzowie sięgnęli po motywy służące wizualizacji znaczenia wielkich rodów rycerskich, a nawet odwołujące się do rezydencji władcy Pomorza. Mowa tu o ich miejskim pałacu w Szczecinie, którego niezwykłość zauważył już Franz Kugler. Usytuowany w środku kwartału zabudowy gmach odwoływał się do spotykanego stosunkowo często na Pomorzu typu rycerskiego zamku (np. von der Ostenów w Płotach), a jego dekoracje wprost nawiązywały do attyki południowego skrzydła zamku książęcego. Górujący nad otaczającymi go kamienicami pałac Loitzów, położony pośrodku dziedzińca otoczonego należącymi doń magazynami, jednoznacznie ukazywał bankierów jako wyrastających ponad patrycjat, pozostających w specjalnych relacjach z suwerenem. \u0000Czasy świetności Loitzów zbiegają się z okresem intensywnej działalności budowlanej i fundatorskiej książąt, wzmocnionych finansowo dzięki przejęciu majątków klasztornych i biskupich w czasie reformacji oraz konsumujących owoce swojej ostrożnej polityki zagranicznej. Otwarte pozostaje pytanie, na ile Loitzowie mogli pośredniczyć w sprowadzaniu artystów z innych krajów bądź zlecaniu im prac przez książąt czy importowaniu gotowych obiektów, a także czy i na ile nowe koncepcje artystyczne pojawiające się na dworach książąt pomorskich wpłynęły na charakter fundacji Loitzów. Jedyne znane dziś dzieło sztuki wiązane – choć tylko hipotetycznie – ze szczecińskimi Loitzami to fragment znakomitej płaskorzeźby z przedstawieniem Upadku Szawła, co najmniej od pierwszej połowy XVIII w. wmurowany w elewację ich pałacu (ob. w Muzeum Narodowym w Szczecinie). Analogie do tego obiektu znajdują się na Pomorzu w obszarze kamiennej plastyki powstającej dla książąt i arystokracji, a nie drewnianej rzeźby tworzonej dla miejskich zleceniodawców.","PeriodicalId":408035,"journal":{"name":"Porta Aurea","volume":"18 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2022-12-22","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"125977001","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"Danziger und Lüneburger Inventare der Kaufmannsfamilie Loitz als Quelle für die Kunst‑ und Kulturgeschichte des 16. Jahrhunderts","authors":"","doi":"10.26881/porta.2022.21.11","DOIUrl":"https://doi.org/10.26881/porta.2022.21.11","url":null,"abstract":"W niniejszym artykule omówiono trzy inwentarze kupiecko‑bankierskiej rodziny Loitzów, które dają wgląd w życie wyższego mieszczaństwa i szlachty w drugiej połowie XVI wieku. Są to pochodzący z 1567 roku gdański inwentarz pośmiertny majątku krewnej Loitzów, wdowy Małgorzaty Feldstete, lüneburski inwentarz majątku Stefana Loitza z 1572 roku oraz inwentarz biżuterii i sreber odziedziczonych przez córkę Stefana Beatę z lat 1580/1597. \u0000W skład majątku Małgorzaty Feldstete, która mieszkała w dwóch pokojach w domu Loitzów w Gdańsku, wchodziła nie tylko biżuteria i ubiory, ale także zastawa stołowa, tekstylia, przedmioty gospodarstwa domowego oraz kilka książek o treści religijnej i części uzbrojenia, odziedziczone przez nią zapewne po męskich członkach rodziny. Typy biżuterii i strojów wymienione w inwentarzu można porównać z tymi, w jakich przedstawieni są członkowie rodziny na epitafiach Michaela Loitza (po 1561 r.) i Anny Connert (po 1563 r.) w kościele mariackim w Gdańsku. Bogate wyposażenie w cenną biżuterię i wysokiej jakości stroje, niektóre z cennymi futrzanymi wykończeniami, świadczą o tym, że Małgorzata nosiła się zgodnie z panującymi wówczas konwencjami mody patrycjatu gdańskiego. \u0000Stefan Loitz, który wżenił się w zamożną patrycjuszowską rodzinę von Dassel w Lüneburgu, mieszkał w domu przy Münzgasse, którego całe bogate wyposażenie zostało opisane pokój po pokoju, szafa po szafie, szuflada po szufladzie od piwnicy aż pod dach na 54 arkuszach w inwentarza. W dokumencie tym odnotowano meble, obrazy, odzież, biżuterię, zastawę stołową, sprzęty domowe, a także dokumenty dotyczące dóbr w solankach lüneburskich i darów ołtarzowych oraz ważną korespondencję. Na podstawie opisanych herbów lüneburskich rodzin patrycjuszowskich wnioskować można, że zastawa stołowa w posiadaniu Loitza pochodziła z wyprawy jego żony. Odnotowane ważne dokumenty i korespondencja datowane na czas przed ślubem Stefana z Beatą von Dassel sugerują istotnie bogaty posag. \u0000Córka Stefana, Beata, również otrzymała bogaty posag z biżuterią i wyrobami srebrnymi oraz papierami wartościowymi. W 1580 roku obeznany ze sztuką Stefan Loitz, który działał w całej Europie, spisał listę, w której wymienia nawet pochodzenie ni których klejnotów i drobnych przedmiotów z Francji czy Norymbergi. W późniejszych wykazach podano również wartość lub wagę pewnych obiektów. \u0000Te trzy inwentarze stanowią ważne źródła do badań kulturowo‑historycznych nad rodzinami patrycjuszowskimi, mieszczaństwem i niższą szlachtą obszaru południowego Bałtyku w XVI wieku. Porównanie ich w przyszłości z innymi inwentarzami wyższych klas średnich pozwoli na lepszą klasyfikację i interpretację opisanych w nich przedmiotów.","PeriodicalId":408035,"journal":{"name":"Porta Aurea","volume":"12 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2022-12-22","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"128318808","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"The Loitz network and the flowering of Renaissance art in Gdańsk (1550–1580)","authors":"F. Skibiński","doi":"10.26881/porta.2022.21.07","DOIUrl":"https://doi.org/10.26881/porta.2022.21.07","url":null,"abstract":"Artykuł jest poświęcony mecenatowi artystycznemu rodziny Connertów oraz Dietricha Lilie, związanych z bankierską rodziną Loitzów. Zostały w nim omówione najważniejsze dzieła sztuki i architektury powstałe na ich zlecenie: dom Hansa Connerta przy ul. Długiej 45, dom Dietricha Lilie przy ul. Chlebnickiej 11 oraz epitafium Anny Loitz, z domu Connert, w kościele Mariackim. Autor stawia tezę, iż mecenat osób powiązanych z Loitzami odegrał bardzo istotną rolę w przyswojeniu na gdańskim gruncie antykizującego języka formalnego, wypracowanego w Niderlandach, we Francji i w krajach niemieckich. Było to możliwe dzięki temu, że Connertowie oraz Dietrich Lilie zatrudniali czołowych artystów i budowniczych posługujących się tym językiem w Gdańsku w najwcześniejszym okresie jego asymilacji. Należeli do nich budowniczy Hans Kramer z Drezna, kamieniarz Willem van der Meer starszy z Gandawy oraz tzw. Mistrz Kariatyd, anonimowy dziś rzeźbiarz wywodzący się z francuskiego środowiska artystycznego połowy XVI wieku.","PeriodicalId":408035,"journal":{"name":"Porta Aurea","volume":"8 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2022-12-22","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"116478952","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"Freundschafts‑ und Bildnetzwerke zwischen Danzig, Breslau und Posen im Spiegel ausgewählter Stammbücher um 1600","authors":"Julia Freisinger","doi":"10.26881/porta.2022.21.08","DOIUrl":"https://doi.org/10.26881/porta.2022.21.08","url":null,"abstract":"W okresie rozkwitu kultury sztambuchów, około 1600 roku, powstały dwa alba amicorum, których właściciele – Wrocławianin Adam Push i Poznanianin Andreas Matt – oraz wpisujący się do nich młodzi przedstawiciele mieszczaństwa i szlachty zetknęli się ze sobą w ważnych centrach handlowych Europy Środkowo‑Wschodniej: Gdańsku, Wrocławiu i Poznaniu. Oba te materialne świadectwa kultury mieszczańskiej i zarazem dowody sieci powiązań między wyżej wymienionymi miastami łączy wyraźny wpływ sztuki gdańskiej. Świadczy o tym proweniencja niektórych miniatur, rycin i motywów obrazowych umieszczonych w tych albumach. \u0000Pośród miniatur sztambuchowych, których autorzy (tzw. Briefmaler) pozostają w większości anonimowi, kilka opatrzonych jest sygnaturą. W sztambuchu Andreasa Matta znajdują się dwa dwie miniatury opatrzone monogramami wiodącego Gdańskiego malarza Hermana Hana. Ponadto jedna miniatura wykazuje uderzające podobieństwo do dzieł Antona Möllera. Te dwa sztambuchy są więc świadectwem atrakcyjności i silnego oddziaływania sztuki gdańskiej, której dzieła i motywy były rozpowszechniane za pośrednictwem tych podróżujących albumów. \u0000Dekoracja obrazowa obu tych albumów stanowi odzwierciedlenie ówczesnej kultury mieszczańskiej i szlacheckiej miast pochodzenia Matta i Puscha. Inskrybenci włączają się słowem i obrazem w prowadzone wówczas dyskusje (inter‑)konfesyjne oraz podejmują charakterystyczne wątki kultury późnohumanistycznej. Młody wiek właścicieli owych albumów, około 1600 roku niemal wyłącznie prowadzonych przez mężczyzn, sprawia, że często pojawiają się w nich wątki erotyczne, satyry obyczajowe i sceny weselne. Wśród uwieczniających się w sztambuchach postaci przeważa niższa szlachta, kupcy, wyjątkowo pojawiają się wśród nich znane ówczesne osobistości (np. słynny bezręki kaligraf Thomas Schweicker). \u0000Niniejszy artykuł przedstawia wstępne ustalenia rozprawy doktorskiej badającej transkulturowe sieci powiązań społecznych i obrazowych w Europie Środkowej w latach 1550–1650 na podstawie wybranej grupy sztambuchów śląskich. Projekt ten, realizowany na Uniwersytecie Ludwiga Maximiliana w Monachium pod opieką prof. dr Aleksandry Lipińskiej, jest finansowany przez stypendium Immanuela Kanta Federalnego Instytutu Kultury i Historii Niemców w Europie Wschodniej.","PeriodicalId":408035,"journal":{"name":"Porta Aurea","volume":"51 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2022-12-22","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"125955939","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"Commemoration and family identity in sixteenth‑century Gdańsk: portraits of members of the Connert family (1550–1599)","authors":"Aleksandra Jaśniewicz‑Downes","doi":"10.26881/porta.2022.21.09","DOIUrl":"https://doi.org/10.26881/porta.2022.21.09","url":null,"abstract":"Przedmiotem artykułu są portrety powstałe w latach 1550–1599 na zamówienie przedstawicieli trzech pokoleń gdańskiej rodziny Connertów: rzeźbiony portret Johanna III Connerta umieszczony w fasadzie Sierocińca przy kościele św. Elżbiety (1550), epitafia Johanna III Connerta (1556) i Anny Loitz‑Connertowej (ok. 1563–1565) w kościele Najświętszej Marii Panny oraz trzy medale portretowe: Johanna I Connerta (1556), Johanna IV Connerta (1557) i Jacoba Connerta (1599). Analizę portretów poprzedza szczegółowa rekonstrukcja historii rodziny Connertów, umożliwiająca osadzenie dzieł w kontekście biografii zamawiających. Portrety omówione zostały na płaszczyźnie formalnej, ujawniającej artystyczne preferencje poszczególnych członków rodziny oraz w warstwie treściowej – konfesyjnej i społeczno‑ekonomicznej. Dzieła zawierające podobizny Connertów wprowadzają do gdańskiej przestrzeni publicznej nieznane tu wcześniej typy portretów i nowatorskie rozwiązania formalne. Wyróżniają się przy tym koncepcyjnym wyrafinowaniem, którego specyficznym komponentem są czasowe i przestrzenne manipulacje. Poczynając od Johanna III Connerta, inicjatora odbudowy gdańskiego sierocińca, członkowie rodziny akcentowali – także w wymiarze artystycznym – swoje przywiązanie do idei dobroczynności. Powyższe zabiegi uznać można za elementy strategii nie tylko odzwierciedlającej ambicje poszczególnych członków rodziny, ale zarazem służącej podkreśleniu rodzinnej tożsamości Connertów.","PeriodicalId":408035,"journal":{"name":"Porta Aurea","volume":"7 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2022-12-22","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"127964314","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"Tätigkeit des Kaufmanns‑ und Bankhauses Loitz vor dem Hintergrund der politischen und wirtschaftlichen Lage Danzigs in der zweiten Hälfte des 16. Jahrhunderts","authors":"Marcin Grulkowski","doi":"10.26881/porta.2022.21.02","DOIUrl":"https://doi.org/10.26881/porta.2022.21.02","url":null,"abstract":"Rodzina Loitzów rozpoczęła swoją działalność gospodarczą w Szczecinie. Przeniesienie się jej przedstawicieli do Gdańska wynikało z rozszerzenia zaplecza gospodarczego portu gdańskiego w XVI wieku. Dzięki przywilejom uzyskanym od króla Kazimierza Jagiellończyka Gdańsk uzyskał bowiem dominującą pozycję w handlu zagranicznym Rzeczpospolitej. Jedną z metod obrony przed próbami ograniczenia gdańskich przywilejów było udzielanie królom polskim przez radę miasta i mieszczan gdańskich licznych pożyczek na potrzeby bieżącej polityki. Próba zbudowania przez władcę własnej floty wojennej na potrzeby wojny w Inflantach spowodowała wybuch konfliktu Gdańska z królem Zygmuntem II Augustem. Pożyczki udzielane Zygmuntowi Augustowi stały się również narzędziem politycznym rodziny Loitzów w Gdańsku.\u0000W obliczu konfliktu Gdańska z królem Loizom nie udało się jednak realizować swych interesów zgodnie z polityką rady miejskiej. Ich cel był zupełnie inny. Przedstawiciele rodziny Loitzów zajęli stanowisko prokrólewskie, zaangażowali się bowiem w działalność Komisji Morskiej (od 1568 r.), która ograniczyła kompetencje sądownicze rady miejskiej Gdańska i zbierała środki finansowe na budowę królewskiej floty wojennej. Dzięki poparciu królewskiemu przedstawiciele rodziny Loitzów stali się właścicielami lub dzierżawcami licznych majątków ziemskich w Prusach Królewskich.\u0000Firma Loitzów realizowała model rozwoju podobny do innych domów bankowo‑handlowych w Europie Środkowej. Podstawę tego rozwoju stanowiły przywileje udzielone przez władzę terytorialną, które prowadziły do uzyskania czasowego monopolu na handel określonymi produktami (zwłaszcza solą). Loitzowie uczestniczyli także w handlu miedzią. Według szacunkowych danych w okresie swojej świetności w połowie XVI wieku odpowiadali za ok. 5% eksportu miedzi przez Gdańsk. Do katastrofy finansowej Loitzów przyczyniły się zarówno zbyt liczne wysokooprocentowane pożyczki, jak też prawdopodobnie obniżenie cen zboża w drugiej połowie lat sześćdziesiątych XVI wieku.","PeriodicalId":408035,"journal":{"name":"Porta Aurea","volume":"16 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2022-12-22","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"132498999","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"Colour schemes in façades of Gdańsk burgher houses of the second half of the sixteenth and early seventeenth centuries","authors":"Anna Kriegseisen","doi":"10.26881/porta.2022.21.06","DOIUrl":"https://doi.org/10.26881/porta.2022.21.06","url":null,"abstract":"Okres od połowy XVI wieku do połowy XVII wieku był czasem ożywionego ruchu budowlanego spowodowanego świetną sytuacją ekonomiczną i kulturotwórczą aktywnością Gdańska. Jednym ze znaków rozpoznawczych nowej, reprezentacyjnej architektury miejskiej, której formy wykształciły się w latach 1550–1630, ale trwały również w okresie późniejszym, była fasada gdańskiej kamienicy manierystycznej. \u0000Fasady utrzymane w stylu renesansu północnego czy też niderlandzkiego manieryzmu określa się umownie pod względem kolorystyki jako czerwono‑białe, przy czym czerwień interpretuje się jako barwę nietynkowanej cegły, a biel – jako naturalną barwę kamienia stosowanego do dekoracji rzeźbiarskiej. \u0000Drugim typem elewacji, który pojawił się w drugiej połowie XVI wieku i na początku XVII wieku, była fasada o bogatszej, bardziej rozbudowanej dekoracji kamiennej. Reprezentacyjny charakter tych fasad podkreślono za pomocą opracowania malarskiego. Siatka podziałów architektonicznych zakrywała niemal całą ścianę, zwłaszcza że tego typu elewacje przeprute były wielkimi oknami, rozmieszczonymi w trzech osiach na każdej kondygnacji. Powierzchnie tynkowane stanowiły niewielką część całej płaszczyzny. Wystrój malarski sprawiał, że fasady te można było wziąć za wzniesione w całości z kamienia. \u0000W fasadach o szarym tle, sprawiających wrażenie w całości kamiennych, portale i dekorację rzeźbiarską malowano w sposób imitujący biały marmur. Często kompozycji dopełniały barwne laserunki, a zawsze – złocenia. Stolarka drzwiowa również była malowana, podobnie jak okienna, w odcieniach zieleni, ugru, a nawet czerwieni. Kraty okienne malowano na czerwono lub złocono. Malowano również balustrady przedproży przed fasadami. W ten sposób osiągnięto pożądany efekt reprezentacyjny, stosując znacznie tańsze wersje materiałów, które były w owym czasie łatwo dostępne na gdańskim rynku.","PeriodicalId":408035,"journal":{"name":"Porta Aurea","volume":"28 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2022-12-22","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"134325808","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"“Bidden barmhertzigen got vor…”: Some remarks on art foundations and their prices in late medieval Gdańsk","authors":"Andrzej Woziński","doi":"10.26881/porta.2022.21.03","DOIUrl":"https://doi.org/10.26881/porta.2022.21.03","url":null,"abstract":"Na trzech późnogotyckich gdańskich zabytkach sakralnych powtarza się cytowana w tytule niniejszego tekstu formułka: „Bidden barmhertzigen got vor…” („Weź w opiekę miłosierny Boże…”). Za nią następuje imię i nazwisko fundatora dzieła, który zwraca się tymi słowy do Boga. Formułka mówi o celu fundacji, lecz nie wyjaśnia wszystkich motywacji stojących za tego rodzaju przedsięwzięciem.\u0000Rola fundatora w okresie późnego średniowiecza bardzo często wykraczała poza kwestie finansowe. Częstokroć określał on program ikonograficzny dzieła, a niekiedy również formę, poprzez wskazanie jakiegoś wzoru. Zazwyczaj pragnął, aby ufundowane przezeń dzieło zawierało informacje o nim samym w formie inskrypcji, herbu, motywu figuralnego lub portretu. Pełniły one kilka funkcji. Po pierwsze były znakami własnościowymi. Po drugie upamiętniały fundatora, nie tylko w wymiarze historycznym, lecz i eschatologicznym – miały przypominać o potrzebie modlitwy za zmarłego fundatora, aby wybawić jego duszę od wiecznego potępienia. Fundatorem kierowały nie tylko pobudki religijne. Zamówione przezeń dzieło było wyrazem przynależności do wspólnoty i jednocześnie manifestacją partykularnych interesów. Niekiedy wydatek związany z fundacją był jednorazowy, w innych zaś przypadkach rozkładał się w czasie i pociągał za sobą dodatkowe koszty. Tak było w przypadku nastaw ołtarzowych. Aby nastawa mogła pełnić swoje funkcje, fundator musiał zatrudnić kapłana sprawującego służbę przy ołtarzu, zapewnić mu strój liturgiczny, zakupić stosowne vasa sacra, dostarczać wino do posługi, wosk do świec oraz inne wyposażenie. Sakralne fundacje artystyczne były rodzajem inwestycji obliczonych na to, że się zwrócą, zarówno w sensie religijnym, przyczyniając się do zbawienia fundatora, jak i w kilku innych aspektach – prestiżowym, reprezentacyjnym, estetycznym.\u0000Niniejszy tekst poddaje analizie powyższe kwestie na przykładzie późnogotyckich fundacji w Gdańsku. Działalność fundacyjną prowadziły nad Motławą niemal wszelkie kręgi społeczne. Fundacją całej wspólnoty było retabulum ołtarza głównego w kościele Mariackim –ogromne koszty pokryły władze miasta, kościół, cechy, bractwa oraz osoby prywatne. Fundatorem zegara astronomicznego w tej samej świątyni była prawdopodobnie rada miejska. Istotną rolę na polu mecenatu artystycznego odegrały bractwa (świeckie i religijne) oraz cechy rzemieślnicze. Fundatorami były rodziny i pojedyncze osoby, wśród nich wysocy urzędnicy miejscy, burmistrzowie i rajcy, a także przedstawiciel niezwykle ważnej w mieście grupy zawodowej – szyper. W wielu dziełach znajdujemy odniesienia do osób, które je zamówiły. Nieraz są to odniesienia dosłowne – inskrypcje lub portrety (np. retabulum Bartholomeusa Schultego w kościele franciszkanów), a niekiedy fundator objawiał się w swoim dziele w sposób aluzyjny, poprzez dobór tematów (np. retabulum bractwa kapłańskiego w kościele Mariackim) lub motywów (retabulum bractwa uczniów szewskich w kościele Mariackim). Niektóre programy retabulów zawiera","PeriodicalId":408035,"journal":{"name":"Porta Aurea","volume":"39 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2022-12-22","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"132067251","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"Politische Inhalte des Dekors an den Danziger Bürgerhäusern","authors":"Tomasz Torbus","doi":"10.26881/porta.2022.21.05","DOIUrl":"https://doi.org/10.26881/porta.2022.21.05","url":null,"abstract":"Gdańsk około 1600 roku manifestował swojej bogactwo poprzez okazałe i nowoczesne projekty architektoniczne. Ich dekoracje miały rozbudowane programy ikonograficzne odwołujące się do antycznych i biblijnych przypowieści oraz inskrypcje odnoszące się do cnót republikańskich. Były to wyraziste aluzje związane ze statusem wolnego miasta w ramach Rzeczypospolitej. Dobrym przykładem są fasady Bramy Wysokiej czy Długoulicznej, wnętrza tzw. Sali Czerwonej w głównomiejskim ratuszu, a także fasady i wnętrza Dworu Artusa. \u0000Do tej tradycji nawiązały w XVI wieku dekoracje fasad domów patrycjuszy, które stanowią temat niniejszego opracowania. Najważniejsze z nich to dom Konstantego Ferbera (ul. Długa 28, ok. 1560), którego strefę attykową zdobi fryz herbów Polski, Prus Królewskich i Gdańska. Jest to typowa, stosowana już wcześniej w Gdańsku m.in. na bramach miejskich triada herbowa – prawdopodobnie pierwotną dekorację fasady uzupełniały popiersia cesarzy rzymskich i cztery figury w strojach rzymskich. Fundator domu piastował w latach 1555–1569, 1570–1576 oraz 1578–1588 stanowisko burmistrza. Jego aktywna działalność dyplomatyczna między radą miejską a Koroną, często charakteryzująca się walką o zachowanie przywilejów miejskich, tłumaczy umieszczenie symboli państwowych na jego domu. Dom Speymanna (Złota Kamienica, Długi Targ 41, 1609–1623) posiada bogaty program ikonograficzny na fasadzie, w którym przeplatają się starożytne (m.in. Etyka nikomachejska Arystotelesa) i chrześcijańskie koncepcje moralności i cnoty. Fundator był burmistrzem (1613–1625) i jako burgrabia królewski od 1618 roku orędownikiem zbliżenia Gdańska z dworem polskim, co tłumaczy umieszczenie na fasadzie podobizn Władysława Jagiełły czy Zygmunta III Wazy. Oprócz bohaterów starożytnych i średniowiecznych identyfikuje się tu m.in. króla Francji Henryka IV, który pojednał katolików i protestantów, czy Spartanina Pausaniasa, który zniechęcał Greków do toczenia bitew, a zamiast tego szukał schronienia za murami miasta (tak Jacek Bielak). Zarówno reliefy (przedstawienie obrońców Republiki Rzymskiej, Muciusa Scavoli i Brutusa, przed absolutystycznymi rządami), jak i tonda tworzą system odniesień pozycjonujących de facto niezależne miasto‑państwo z jego republikańskimi wartościami wobec zagrożeń ze strony państw ościennych. Elewacje domu Johanna Zierenberga przy ul. Długiej 29 (ok. 1620, burmistrz 1630–1642) zdobią terakotowe tonda z przedstawieniami rzymskich cesarzy, wykonane na podstawie rzymskich monet – nota bene według reguły exempla contraria – dobrych i występnych władców, jak Neron czy Caracalla. \u0000W drugiej części artykułu poszukuję poza Gdańskiem analogicznych przykładów politycznej ikonografii na fasadach kamienic. Dekoracja figuralna – prawdopodobnie z głowami władców – istniała na co najmniej czterech domach patrycjuszowskich w Elblągu i jednym w Królewcu‑Knipawie. Wymagające dalszych badań analogie odnotowuję w Niderlandach (Mechelen – Zalm, Amsterdam – Huis met de hoofden). Portale dom","PeriodicalId":408035,"journal":{"name":"Porta Aurea","volume":"64 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2022-12-22","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"131529310","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}