{"title":"EYLEM+-sA ÇEKİMİNDEKİ DİLEK TÜMCELERİ EKSİLTİLİ/EKSİK TÜMCE MİDİR?","authors":"Çiğdem Kalegeri̇","doi":"10.59182/tudad.1296217","DOIUrl":"https://doi.org/10.59182/tudad.1296217","url":null,"abstract":"Türkiye Türkçesinin dil bilgisi kaynaklarında, şart ifade eden tümcelerin yargı bildirmediği ve bağımsız tümceler kuramayacağı görüşü kabul edilmektedir. Dilek ifade eden tümceler ise yargı bildiren bağımsız tümceler olarak değerlendirilmektedir. Ancak Eylem+-sA yapısındaki basit çekimlerde, şart ve dilek anlamı net çizgilerle birbirinden ayrılamamaktadır. Bununla birlikte şart bildiren yan tümcelerin kimi zaman temel tümce gösterilmeden eksiltili veya eksik bir tümce yapısında kullanılabileceği de dile getirilmiştir. Bu durum, Eylem+-sA yapısındaki şart tümceleri için de geçerlidir. Bu çalışmanın konusu, şart tümcelerinde zaman zaman karşımıza çıkan bu eksiltili ya da eksik kullanımların, Eylem+-sA çekimindeki dilek tümceleri için de geçerli olup olmadığıdır. Dilde eksilti, gelişigüzel ortaya çıkmaz, belirli kurallar çerçevesinde meydana gelir. Dolayısıyla her alıcı tarafından farklı biçimlerde tamamlanabilecek bir boşluk eksilti değildir. Her eksiltide olması gereken özellikler, en az çaba yasasına bağlı olarak kolaylık ve tümcedeki yokluğunun iletişimde sorun yaratmaması bağlamında anlaşılabilirlik veya kestirilebilirliktir. Bağlamın ortaya koyduğu veriler doğrultusunda alıcı, yüzey yapıda bulunmayan unsuru zihninde tamamlayarak tümceyi algılar. Bu algılama tüm alıcılar için farklı olduğunda eksiltiden değil, eksiklikten bahsetmek gerekir. Bu çalışmada, öncelikle Eylem+-sA yapısındaki basit çekimler, şart ve dilek tümceleri oluşları bakımından değerlendirilmiş; bu çekimdeki dilek tümcelerinin eksiltili veya eksik tümce olup olamayacağı araştırılmıştır.","PeriodicalId":448441,"journal":{"name":"Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi","volume":"3 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-07-13","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"121805179","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}
{"title":"KLASİK TÜRK EDEBİYATI’NDA YILAN METAFORU","authors":"Gülsüm Acar","doi":"10.59182/tudad.1302713","DOIUrl":"https://doi.org/10.59182/tudad.1302713","url":null,"abstract":"Özet \u0000Klasik Türk Edebiyatı metinlerinde geçen yılan, metaforsal açıdan anlam yönü incelenerek açıklanmıştır. Bu amaç çerçevesinde eski Yunan’dan günümüze değin dilbilim çalışma alanlarında ilgi odağı haline gelen insan zihninin temel bir bileşeni olan metafor kavramı klasik Türk edebiyatı eserlerinde yer alan benzetmeler ve tasvirler çevresinde ele alınmıştır. Araştırmada yılan metaforu, geçmişten günümüze ilintili olduğu konular üzerinden incelenerek değerlendirilmiştir. Araştırma verilerinin analizinden yola çıkılarak incelemeler kapsamında klasik Türk edebiyatı şair ve yazarları tarafından yılan metaforunun hangi tasvir ve teşbihlerle ele alındığı şiirler ve metinler üzerinden örnekler verilerek konu desteklenmiştir. Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre; klasik Türk edebiyatı şiir ve metinlerde kullanılan yılan motifinin şairler tarafından oldukça sık kullanılan bir benzetme unsuru olduğu görülür. Bu araştırmalar çerçevesinde yılan metaforunun gerek Türk kültürü açısından gerekse klasik Türk şiir geleneği açısından olumlu ve olumsuz taraflarıyla karşımıza çıkmaktadır. Yılan metaforunun ejderha, nefis ile mücadele, sevgilinin saçı, hastalıkların şifası, süt ile birlikte kullanımı, efsun, kılıç, hançer ve ok gibi savaş aletleri ve âh kavramları ile birlikte anılması ve eserler üzerinden örnekler verilerek konu açıklanmıştır.","PeriodicalId":448441,"journal":{"name":"Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi","volume":"31 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-07-12","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"132394881","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}
{"title":"ASKERİ OPERASYONLARDA ARAÇ SEÇİMİ: KARAR VERME SÜRECİNDE KULLANILABİLECEK ANALİTİK YAKLAŞIMLAR","authors":"Ahmet Faruk Çeti̇nkaya, Neslihan Demi̇rel","doi":"10.59182/tudad.1290824","DOIUrl":"https://doi.org/10.59182/tudad.1290824","url":null,"abstract":"Askeri zırhlı araçlar, savunma ve güvenlik faaliyetlerinde kullanılan özel tasarım ve donanıma sa-hip araçlardır. Ayrıca sivil faaliyetler için de kullanılabilen bu araçlar, kullanım amacına göre değişen özelliklere sahiptir. Askeri operasyonlar sırasında doğru araç seçimi, operasyonun başarısı için hayati önem taşımaktadır. Bu nedenle araçların özellikleri, operasyonel ve lojistik başarı için doğru bir şekilde değerlendirilmelidir. Bu çalışma, Türk Silahlı Kuvvetleri'nin faaliyet gösterdiği coğrafyalarda kullanılan Türk yapımı askeri zırhlı araçların operasyonel ve lojistik performanslarını analiz etmektedir. Bu bağlam-da, öncelikle askeri zırhlı araç türleri, askeri operasyon türleri ve bu araçların operasyonel ve lojistik per-formansını ölçmek için kullanılabilecek ölçütler belirlenmiş ve Bulanık Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) ve TOPSIS yöntemleri kullanılarak analiz gerçekleştirilmiştir.","PeriodicalId":448441,"journal":{"name":"Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi","volume":"229 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-07-12","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"121481740","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}
{"title":"SABİR SATİRALARINDA NİTQLƏNDİRMƏ","authors":"Aida Babutcu","doi":"10.59182/tudad.1277286","DOIUrl":"https://doi.org/10.59182/tudad.1277286","url":null,"abstract":"Azərbaycan xalqının və bütün Şərqin böyük şairi, XX əsrin əvvəllərində realist demokratik ədəbiyyatımızın görkəmli nümayəndələrindən biri Mirzə Ələkbər Sabirin (1862-1911) yaradıcılığında satira müstəsna rol oynayır. Şairin əsərləri tənqidi gülüşün müxtəlif formaları ilə zəngin olduğu kimi, gülüş üsulları etibarı ilə də rəngarəngdir. Satirik surətin öz danışığı ilə onun fərdi xarakterini açmaq və tənqid hədəfinə çevirmək üslubu bu cəhətdən diqqəti cəlb edir. \u0000Ədəbiyyatımızda Sabirə qədər satira müxtəlif sənətkarlar tərəfindən işlənilmişdir. Lakin Sabir klassik şeir üslubunu eyni formada məzmunca dəyişdirə bildi: xalqı alışdığı bədii qəlibdə yeni dünya ilə üz-üzə qoydu, şeirin formasında yeniliklər etdi. Ömrünün 43-44 yaşlarınadək köhnə üsulda qəzəl, qəsidə yazan şairin ürəyini dolduran, didib parçalayan, ona rahatlıq verməyən fikir və hadisələr - millət məsələləri, əlbəttə, klassik şeir üslubunun məhdud çərçivəsinə sığa bilməzdi. XX əsrin əvvəllərində milli oyanış hərəkatının yüksəldiyi bir vaxtda yetişən Sabir ətrafda baş verən hadisələri dərk edərək şeirlərinə inqilabi bir xarakter vermiş, konkret materiallardan həyatın geniş lövhələrini yaratmış, gülüşün, istehzanın tərbiyələndirici gücündən məharətlə istifadə etmişdir. \u0000Sabir satiralarının əksəriyyətində tipləri danışdırmaq özünü ifşa üsuluna geniş yer verilir. Tiplərin öz sözləri ilə onların xarakterini, daxili aləmini, kimliyini əks etdirmək Sabir yaradıcılığının səciyyəvi üsuludur. Sabir yaradıcılığında tip və portret yaratmağın üsulları müxtəlifdir. Bu üsullardan ən başlıcası Sabir şeirinin maneralarından olan nitqləndirmədir. Məqaləmizdə Sabir satiralarından örnəklər əsasında nitqləndirmənin yumoristik üslubdakı yeri gözdən keçirilmişdir.","PeriodicalId":448441,"journal":{"name":"Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi","volume":"16 20","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-06-06","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"113984751","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}
{"title":"Hüseyn Cavidin Əsərlərindəki Obrazlarda Turançılıq","authors":"Huseyn Ahmadov","doi":"10.59182/tudad.1271767","DOIUrl":"https://doi.org/10.59182/tudad.1271767","url":null,"abstract":"XX əsrin əvvlərindən etibarən şəkillənməyə başlayan turançılık məfkurəsi həm siyasi baxımdan həm də ədəbi baxımdan Türk Dünyasında; Osmanlı Dövlətində və Rusya İmperiyasının əsarətində olan Türk xalqalarında sürətli bir şəkildə yayılmaya başladı. Qafqaz bölgəsinin mərkəzlərindən biri olan Azərbaycanda da bu siyasi və ideolojik düşüncə tez bir zamanda yayılmaya başladı. \u0000Bütün bunlar özünü Azərbaycan ədəbiyyatında da əks etdirməyə başladı. Türkçülük idealogiyasının qurucularından biri olan Əli Bəy Hüseynzadə bu idealogiyaya siyasi yön verməklə birlikdə ədəbi yazılarıyla da xalqı maarifləndirməyə çalışmışdır. XX. əsrin əvvəllərindən etibarən Azərbaycan ədəbiyyat tarixinə romantizm cərəyanı olaraq da keçən türkçülük düşüncəsinə əsərlərində əsas mövzu olaraq yer verən ədiblər arasında Abdulla Şaiq, Abbas Səhhət, Məhəmməd Hadi, Abdülxalıq Cənnəti, Əhməd Cavad və başqaları nümunə göstərilə bilər. \u0000Yuxarıda adı keçən ədiblərdən biri də Hüseyn Caviddir. XX əsrin əvvəllərində türkçülük məfkurəsinin Azərbaycan ədəbiyyatına təsiri Cavid yaradıcılığına da öz təsirini göstərmişdir. Cavid qələmə aldığı əsərlərdə Böyük Turan idelogiyasına tez tez yer vermişdir. Ədib bunu yarattığı obrazlar üzərində oxuyucuya çatdırmışdır. Bu obrazlar arasında xüsusiylə “Topal Teymur”, “Səyavuş”, “Özdəmir”, “Oğuz”, “Altay”, “Piran” və başqaları nümunə göstərilə bilər. \u0000Bu tədqiqatda, Turan məfkurəsinin Hüseyn Cavid yaradıcılığı üzərindəki təsiri və bunun nəticəsində yarattığı obrazlar üzərində təhlillərə yer verilmişdir.","PeriodicalId":448441,"journal":{"name":"Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi","volume":"33 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-04-27","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"128374753","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}
{"title":"SOVYET DÖNEMİ KAZAK EDEBİYATI DERS KİTAPLARINDA MİLLİ VE MANEVİ DEĞERLER","authors":"Umsunay Zhumasheva","doi":"10.59182/tudad.1260016","DOIUrl":"https://doi.org/10.59182/tudad.1260016","url":null,"abstract":"Bu araştırmanın temel amacı Sovyet dönemi Kazak Edebiyatı ders kitaplarının milli ve manevi değerler açısından incelenmesidir. Bu incelenme sırasında hangi milli ve manevi değerlerin ön plana çıkarıldığı sorusuna cevap aranmıştır. Çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman inceleme yöntemi kullanılmıştır. Bu çalışmada öncelikle kavramsal çerçevede değer kavramının tanımı ve değerlerin sınıflandırılması konusuna yer verilmiştir. Tüm bunlar konunun hangi açıdan ele alındığını, ne şekilde değerlendirildiğini gösterir. Sonrasında ise elde edilen en eski dönemden (1937) itibaren kullanılan Kazak Edebiyatı ders kitaplarında tespit edilen milli ve manevi değerler farklı başlıklarda örneklendirilerek verilmiştir. Bu örnekler kitaplarda şiirler, destanlar, masallar, öğüt ve öyküler, romanlar şeklindeki metinlerden alınmıştır. Çalışmada milli ve manevi değerler kahramanlık ve vatan, milli birlik ve ortak gelecek, aile ve gelenekler, dini değerler başlıklarıyla ele alınmış ve incelenmiştir.","PeriodicalId":448441,"journal":{"name":"Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi","volume":"114 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-04-27","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"131445997","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}
{"title":"EĞİTİMDE ZORUNLU DİJİTALLEŞME: UZAKTAN/ONLİNE EĞİTİM UYGULAMALARINDA YAŞANAN SORUNLAR VE SOSYOLOJİK YANSIMALARI","authors":"Gürkan Bayindir, Burak Kahraman","doi":"10.59182/tudad.1265274","DOIUrl":"https://doi.org/10.59182/tudad.1265274","url":null,"abstract":"Bu araştırma 2020 yılında ilan edilen pandemi ile birlikte eğitimde ve gündelik hayatta meydana gelen değişikliklerin nitelikli eğitimi ne yönde etkilediğini sosyolojik boyutlarıyla anlamak amacıyla yapılmıştır. Türkiye illerinden Niğde’de çeşitli özel ve devlet okullarında öğrenim gören öğrenciler ve görev yapan öğretmenler ile tamamlanan bu araştırmada nitel araştırma desenlerinden fenomenoloji kullanılmıştır. Verilerin tümdengelim ile betimsel analiz edilerek yorumlandığı bu araştırmanın veri setini oluşturmak üzere amaçlı bir çalışma grubu seçilmiştir. Bu doğrultuda özel ve devlet okullarında görev yapan öğretmen, öğrenci ve idareci ile kayıt dışı görüşmeler yapılmış, bunlar içerisinden 25 öğrenci ve 14 öğretmen araştırma grubunu oluşturacak şekilde belirlenmiştir. Görüşmelerin ana hatlarını başta uzaktan eğitimin gündelik yaşama etkisi ve alışkanlıkların değişmesi olmak üzere öğretmen ve öğrencilerin eğitim süreçlerini etkileyen dijital okuryazarlık, eğitimde fırsat eşitsizliği ve esnek zaman algısı gibi konular oluşturmaktadır. Uzaktan eğitime geçişle birlikte hem öğretmen hem öğrenci hem de velilerin hayatlarında büyük değişiklikler meydana geldiğinin tespit edildiği araştırma sonuçları, özel okulda okuyan öğrenciler ile devlet okulunda okuyan öğrencilerin uzaktan eğitim dönemini farklı sosyo-ekonomik sınıflara mensup olmalarından kaynaklı farklı deneyimlediklerini göstermektedir.","PeriodicalId":448441,"journal":{"name":"Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi","volume":"1 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-04-27","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"115901411","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}
{"title":"TÜRKİYE TÜRKÇESİ İLE TÜRKMEN TÜRKÇESİNDE GÖRÜLEN ASKERÎ SÖZ VARLIĞININ KARŞILAŞTIRILMASI","authors":"Cihan Çakmak","doi":"10.59182/tudad.1261010","DOIUrl":"https://doi.org/10.59182/tudad.1261010","url":null,"abstract":"Asırlar boyu geniş Asya topraklarında hüküm süren ve kadim bir devlet geleneğine sahip Türkler sahip oldukları geniş toprakları korumak üzere oldukça gelişmiş bir askerî sisteme sahipti. Tarihte Çinlilere, Çin Seddini yaptıracak ölçüde geniş bir etki alanına sahip olan Asya Hun Devleti hükümdarı Mete Han’ın bulduğu onluk askerî sistem asırlar boyu Türk toplulukları tarafından ordu hiyerarşisinde aktif olarak kullanılmıştır. Bu itibarla Türk kara ordusunun kuruluş tarihi Büyük Hun İmparatoru Mete Han’ın tahta çıkış tarihi olan MÖ. 209 yılına dayandırılmaktadır. \u0000Bir dilin kültür zenginliğini ve tarihsel birikimini ortaya koymanın en önemli göstergelerinden biri de o dilin sahip olduğu söz varlığı hazinesidir. Son yıllarda ülkemizde gerek lisans gerekse de lisansüstü düzeyde çok sayıda söz varlığı çalışması yapılmıştır. Bu çalışmada tarihi olarak Oğuz, coğrafi olarak da Güney-Batı grubunda değerlendirilen ve tarihi Oğuz sahasının kendine has özellikleriyle öne çıkan Türkmen Türkçesindeki askerî alanda kullanılan söz varlığı ortaya konmaya çalışılacaktır. Söz konusu söz varlığı Askerî Taktikler, Askerî Rütbeler, Askerî Araç ve Teçhizat, Osmanlı Dönemine Ait Askerî Kavramlar alt başlıklarından oluşmaktadır.","PeriodicalId":448441,"journal":{"name":"Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi","volume":"23 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-04-14","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"114584015","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}
{"title":"KUTB’UN ḪÜSREV Ü ŞĪRĪN MESNEVİSİNDEKİ TÜRKÇE ADLARIN KAVRAM ALANLARINA GÖRE DEĞERLENDİRİLMESİ","authors":"Mehmet Özeren, Asiye Çi̇nar","doi":"10.59182/tudad.1258580","DOIUrl":"https://doi.org/10.59182/tudad.1258580","url":null,"abstract":"12. yüzyılda Genceli Nizamî tarafından Farsça yazılan Ḫüsrev ü Şīrīn adlı mesnevi, 14. yüzyılın ilk yarısında Kutb mahlaslı bir şair tarafından Türkçeye çevrilmiştir. Bu eserin söz varlığının ele alınması, 14. yüzyıldaki Türkçenin durumu hakkında bir kanaatin oluşmasına da imkân tanıyacaktır. \u0000Söz varlığı, temelde “ad” ve “fiil” olarak ikiye ayrılmak ile beraber, adların dil içerisindeki kullanım sıklığı, çokluğu ve çeşitliliği fiillerden oldukça fazladır. Buradan yola çıkarak Kutb’ un Ḫüsrev ü Şīrīn adlı eserini söz varlığı açısından daha iyi değerlendirebilmek için eserdeki adların kavram alanına göre incelenmesi yapılmıştır. Ancak bu yapılırken, adların farklı dillerden kolaylıkla alıntılandığı düşünülmüş ve Türkçe kökenli sözcüklerin alıntı sözcüklerden ayırt edilerek değerlendirilmesinin Türkçe açısından daha kıymetli olacağı görülmüştür.","PeriodicalId":448441,"journal":{"name":"Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi","volume":"54 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-04-13","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"132836397","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}