İslâm Araştırmaları Dergisi最新文献

{"title":"Osmanlı Dönemi Enmuzecü’l-Ulûm Literatüründe İlimler Sıralaması: Yahya Nevʿî’nin Netâyicü’l-Fünûn’u Merkezli Bir İnceleme","authors":"Kenan Tekin","doi":"10.26570/isad.1261778","DOIUrl":"https://doi.org/10.26570/isad.1261778","url":null,"abstract":"İslam düşünce tarihinde ilimlerin sıralamasını içeren yazın türlerinden biri enmuzecü’l-ulum literatürüdür. Enmuzec türü eserlerin bilinen en eski örneği on ikinci yüzyıla dayandırılmakla birlikte, türe Osmanlı dönemi ulema ve düşünürlerinin çokça ve devamlı bir ilgi gösterdiği görülmektedir. Bu makalede Osmanlı döneminde enmuzec türündeki eserlerdeki ilimler sıralamasını türün en çok ilgi gören örneği olan Yahya Nevʿî’nin Netâyicü’l-Fünûn’u merkeze alınarak incelenmektedir. Öncelikle Netâyic’in Nevʿî tarafından nasıl tasavvur edildiğine bakılmakta, akabinde Osmanlı döneminde enmuzec türünde yazılan eserlerin tarihsel sıralamaları gözetilerek tanıtılıp içerdikleri ilimler sıralaması Nevʿî’nin Netâyic’iyle karşılaştırılmaktadır. Son olarak Netâyic’in içeriğinin geniş bir özeti verilerek kullandığı kaynaklar tespit edilmeye çalışıldı. Enmuzec türü eserlerin adından da anlaşılacağı üzere amacı ilimlerden bazı meseleleri seçerek veya özetleyerek değişik ilimleri temsil etmekti. Dolayısıyla, alimlerin değişik ilim dallarına olan hakimiyetlerini göstermeleri için uygun bir türdü. Bu yüzden, enmuzec türünde yazılan eserlerin çoğu ya dönemin Sultanına ya da yönetici sınıfından kişilere himayelerini kazanmak için sunuluyordu. Osmanlı döneminde enmuzec türünde yazılan eserlerin çoğu Arapça, birkaç tanesi Farsça, Nevʿî’nin Netâyic’i ise Türkçe olarak yazılmıştır. Arapça yazılan eserlerin daha çok ilmiyeye yönelik olduğunu, Farsça ve Türkçe yazılan eserlerin ise saray çevresindeki bürokratik sınıfa hitap ettikleri hem içeriklerden hem de üsluptan anlaşılmaktadır. Enmuzec türündeki eserlerdeki ilimlerin tertibinde büyük oranda İslam tarihinde yaygın olan dini/nakli ilimler, felsefi/akli ilimler ve dil ilimleri şeklindeki yaygın üçlü sınıflamanın esas alındığı gözlenmiştir. Nevʿî’nin Netâyic’inde öncelikle felsefi ilimler tanıtılıp ardından dini ilimler sıralanırken, diğer enmuzeclerin çoğunda öncelik dini ilimlere verilmiştir.","PeriodicalId":177102,"journal":{"name":"İslâm Araştırmaları Dergisi","volume":"39 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-07-10","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"116129055","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"Mısır Fātimī Devletinde Siyahi Hadımlar, Cariyeler ve Köle Askerler","authors":"Muhammed Seyyit Şen","doi":"10.26570/isad.1284776","DOIUrl":"https://doi.org/10.26570/isad.1284776","url":null,"abstract":"Although slavery was a common practice in medieval Muslim societies, this subject had not been studied enough. Yet, scholars recently have begun to focus on the subject of slavery in the Muslim world, and produced new academic monographs about it. As a part of this fashion, in my paper, I will try to answer how slavery was perceived and practiced in Fātimid Egypt. Particularly, I will argue that the position of African black slaves in the Fātimid Empire goes beyond the simple dichotomy of free and un-free and of black slaves and white masters. Also, I will argue that even though African black slaves were subordinated and marginalized in the Fātimid Empire, they created new opportunities for themselves and advanced into the highest positions in the Fātimid state structure. Besides, I will argue that African black slaves (eunuchs, commanders, and concubines) were not a marginal group but a dominant one that played important roles in the Fātimid political life throughout its history.","PeriodicalId":177102,"journal":{"name":"İslâm Araştırmaları Dergisi","volume":"51 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-07-10","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"115760620","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"İslâmî Tarihçiliğin Doğuşu","authors":"Saffet Kurt","doi":"10.26570/isad.1325191","DOIUrl":"https://doi.org/10.26570/isad.1325191","url":null,"abstract":"Hz. Muhammed’in hayatını konu edinen kaynakların güvenirliği hakkındaki sorgulama XIX. yüzyılda başladı. William Muir (1819-1905), I. Goldziher (1850-1921), Henri Lammens (1862-1937) ve Joseph Schacht (1902-1969) bu tartışmanın fitilini ateşledi. Bu araştırmacılar genelde hadisin, özelde ise Hz. Muhammed’in biyografisini konu edinen malzemelerin III. (IX.) asırda ortaya çıkan siyasî çekişmelerde bir koz olarak üretildiğini ve gerçeklik payının olmadığını iddia ediyorlardı.2 Yahudi asıllı Macar müsteşrik Josef Horovitz’in (1874-1931) birçok dile çevrilen doçentlik tezi ise Hz. Muhammed’in hayatına dair, birkaç sayfa de olsa, eser telif eden şahısların biyografi ve ilmî kariyerini konu edinmektedir. Çalışmanın amacı, Horovitz’ın belirttiği üzere, Hz. Muhammed’in hayatına dair kaleme alınan ilk yazılı materyallerin tâbiîn neslinden itibaren var olduğunu ortaya koymaktır (s. 74).","PeriodicalId":177102,"journal":{"name":"İslâm Araştırmaları Dergisi","volume":"9 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-05-05","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"130827340","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"Orta Çağ’da Bir İslâm Şehri Rey -Büveyhîler Dönemi-","authors":"A. Dündar","doi":"10.26570/isad.1325177","DOIUrl":"https://doi.org/10.26570/isad.1325177","url":null,"abstract":"Abbâsî merkezî idaresinin doğu vilayetleri üzerindeki siyasî hakimiyetine son veren İran kökenli bir dizi hanedanın (Tâhirîler, Saffârîler, Sâmânîler, Ziyârîler ve Büveyhîler) merkez şehirlerinde nüfus, imar ve refahın artmasına gösterdikleri ihtimam, bir yandan ilim, sanat ve ticaretin gelişmesine, diğer yandan Bağdat’taki siyasî çalkantılardan ve bürokrasinin baskısından kurtulmak isteyen ilim ve sanat kadrolarının Bağdat’tan bu şehirlere taşınmasına zemin hazırlamıştır. Ortaya çıkan bu ilmî ve kültürel canlılık, Bağdat’ın sükutundan sonra yeni bir dönemi temsil etmesi yönüyle, İslam medeniyeti araştırmalarında İran şehirlerini önemli bir konuma yükseltmiştir. Pek çok araştırmacı tarafından çeşitli yönleriyle incelenen şehirler hakkında dikkate değer bir literatür ortaya çıkmıştır. Furkan Çelebi’nin yüksek lisans tezine dayalı olarak kaleme aldığı Orta Çağ’da Bir İslâm Şehri Rey -Büveyhîler Dönemi- kitabı, odaklandığı dönem ve konu itibariyle Türkçe bu literatüre katkı yapma amacı taşımaktadır.","PeriodicalId":177102,"journal":{"name":"İslâm Araştırmaları Dergisi","volume":"14 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-05-05","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"131647429","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"Sünniler ve Şiiler: Bir İhtilafın Siyasi Tarihi","authors":"Betül Yurtalan","doi":"10.26570/isad.1325168","DOIUrl":"https://doi.org/10.26570/isad.1325168","url":null,"abstract":"Felsefe ve sosyoloji eğitimi almış olan Louër, doktorasını uluslararası ilişkiler alanında tamamlamıştır. Ortadoğu’da kimlik siyaseti ve etnik azınlıklar konularının yanı sıra Körfez ülkeleri ve Arap-İsrail sorunu üzerine araştırmalar yapan yazar, 2004-2009 yılları arasında Fransa Dışişleri Bakanlığı bünyesinde Ortadoğu politikaları konusunda danışmanlık yapmıştır. Çeşitli disiplinlerdeki eğitim geçmişi ve dış ilişkiler konusundaki uzmanlığı kanaatimizce yazarın konuya farklı perspektiflerden bakmasını sağlamış, tespit ve tahlillerine derinlik kazandırmıştır. İletişim Yayınları’nın Politika Dizisi’nde yer alan kitabın, başta uluslararası ilişkiler, ilahiyat, siyasal bilimler, sosyoloji ve antropoloji gibi alanlar olmak üzere Sünnî-Şiî ilişkilerine, çağdaş İslamî akımlara, Ortadoğu’daki siyasî ve dinî gelişmelere ilgi duyan geniş bir okuyucu kitlesine yönelik olduğunu ifade etmek mümkündür.","PeriodicalId":177102,"journal":{"name":"İslâm Araştırmaları Dergisi","volume":"6 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-05-05","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"122268087","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"سلك النظام شرح جواهر الكلام","authors":"Münzir Şeyhhasan","doi":"10.26570/isad.1325156","DOIUrl":"https://doi.org/10.26570/isad.1325156","url":null,"abstract":"يعدُّ الإمام عضد الدين الإيجي (ت. 756هـ/1355م) أحد أهم علماء الكلام في المدرسة الأشعرية في عهدها المتأخر، وقد صنَّف العديد من المؤلفات في علم الكلام، منها: العقائد العضدية، وجواهر الكلام والمواقف وهو أوسع وأشهر كتبه الكلامية. الشائع المشهور أنَّ الإيجي ألَّف المواقف أولًا ثم اختصره وسمى المختصر بـجواهر الكلام، إلا أنَّ هناك من الباحثين من يثبت العكس؛ لذا لا نعلم على وجه الدقة والتحديد أيهما أسبق من الآخر. سنتناول في هذه المقالة تقييم نشر كتاب سلك النظام شرح جواهر الكلام لإبراهيم الحلبي المداري (ت. 1190هـ/1776م). ألَّفَ الحلبي كتاب سلك النظام أثناء تواجده في مصر وفرغ منه سنة 1152هـ، وهو أوسع كتبه الكلامية، ويعتبر كذلك من أوائل مؤلفاته، للكتاب العديد من النسخ الخطية منها نسخة المؤلف وقد أقرأها أكثر من مرة.1","PeriodicalId":177102,"journal":{"name":"İslâm Araştırmaları Dergisi","volume":"16 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-05-05","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"125536494","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"Intellectual Life in the Ḥijāz before Wahhabism: Ibrāhīm al-Kūrānī’s (d. 1101/1690) Theology of Sufism","authors":"Şerife Nur Çelik","doi":"10.26570/isad.1325181","DOIUrl":"https://doi.org/10.26570/isad.1325181","url":null,"abstract":"The Islamic intellectual thought of the thirteenth to nineteenth centuries has long been represented as an intellectual “decadence” or “sclerosis,” due to the discourse of orientalists. In recent decades, however, researchers have sought to challenge the orientalist paradigm by highlighting the scholarly currents and vigorous discussions that characterized the period in question. As a direct critique of the narratives of either “decline” or “ignorance” that persist in Islamic intellectual historiography, Naser Dumairieh’s recent book attempts to reveal the situation of rational and theoretical sciences in the Hijāz by focusing on the life and work of al-Kūrānī, the seventeenth-century Shāfi‘ī hadith scholar, Sufi, and theologian. Following the footsteps of Khaled el-Roauyheb's influential book Islamic Intellectual History in the Seventeenth Century, Dumairieh not only examines al-Kūrānī’s ideas, but also offers a comprehensive glimpse into the intellectual life in contemporary Hijāz.","PeriodicalId":177102,"journal":{"name":"İslâm Araştırmaları Dergisi","volume":"9 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-05-05","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"126819476","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"Tefsir İlminin Mahiyeti Sorunu","authors":"Salih Tuna","doi":"10.26570/isad.1325146","DOIUrl":"https://doi.org/10.26570/isad.1325146","url":null,"abstract":"Kur'an-ı Kerim’i anlama ve yorumlama faaliyeti ve bu bağlamda yazılmış literatürün genel adı olan tefsirin hakiki anlamda bir ilim olup olmadığı veya bir usulünün bulunup bulunmadığı hâlâ güncelliğini koruyan ve üzerinde çalışılması gereken bir soru(n) olarak karşımızda durmaktadır. Değerlendirmesini yapacağımız bu eser, söz konusu meseleye cevap arama amacına matuf olarak kaleme alınmıştır. Enes Büyük bu kitabında, a) tefsirin nasıl bir ilim olduğu, b) hadd-i tâm düzeyinde bir tefsir tanımı yapabilmenin imkânını ve c) tefsirin nasıl bir işleve sahip olduğu gibi konuları mercek altına almaktadır. Tefsir ilminin mahiyetine yönelik yukarıda ifade edilen konuları birlikte ele alan müstakil kitap düzeyinde çalışmaların bulunmaması ve bu açıdan da alanda ilk olması Tefsir İlminin Mahiyeti Sorunu adlı araştırmanın önemini ortaya koymaktadır.","PeriodicalId":177102,"journal":{"name":"İslâm Araştırmaları Dergisi","volume":"38 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-05-05","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"130145136","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"Batı’da Hz. Muhammed İmajı","authors":"Huzeyfe Alkan","doi":"10.26570/isad.1325170","DOIUrl":"https://doi.org/10.26570/isad.1325170","url":null,"abstract":"Oryantalizm her ne kadar XIX. yüzyılda akademik bir disiplin olarak temayüz etse de Batı’nın genelde İslam’a, özelde Hz. Peygamber’e ilgisinin tarihi çok daha gerilere dayanmaktadır. İslam’ın zuhurundan bugüne kadar artarak devam eden bu ilgi, akademik ve idarî görevlerini Avrupa’da yürüttüğü dönemde Özcan Hıdır için bir araştırma ve merak konusu haline gelerek emek mahsulü hacimli bir kitap olarak ortaya çıkmıştır. Yazar, Hz. Muhammed imajının tarihsel süreçte Batı’nın zihin dünyasındaki panoramasını dokuz bölüm halinde ortaya koymayı amaçlamaktadır. Hıdır’ın temel iddiasına göre Batı, on dört asırlık zaman diliminde temel paradigmalar değişmese de büyük ölçüde Hz. Peygamber’e dair olumsuz bir imaj üretmiştir ki bu imajın temelleri Ortaçağ’da atılmış ve yansımaları günümüzde dahi hissedilmektedir.","PeriodicalId":177102,"journal":{"name":"İslâm Araştırmaları Dergisi","volume":"10 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-05-05","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"131390773","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}

{"title":"The Height of Prophet Adam: At the Crossroads of Science & Scrpiture","authors":"Fatma Kizil","doi":"10.26570/isad.1325141","DOIUrl":"https://doi.org/10.26570/isad.1325141","url":null,"abstract":"Modernitenin dinî metinleri anlama konusunda en önemli etkisi; akıl, doğa kanunları, pozitif bilimlerin bulgularıyla nasların çatışması ya da çatışır gibi görünmesi durumunda söz konusu işkâlin nasıl çözüleceğinde kendisini göstermiştir. Modern dönem öncesinde de akıl ve müşahede ile nakil arasındaki çatışma mevzu edilmişse de bugün asıl gerilim din ve bilim çatışması şeklinde tezahür etmektedir. Sübut açısından kat‘î olduğu için âyetlerle çatışma halinde genellikle çeşitli tevil ya da telif yolları tercih edilse de hadislerin tevilinden ziyade tasfiyesine öncelik verildiği rahatlıkla söylenebilir. Diğer bir ifade ile XIX. yüzyıldan itibaren gittikçe geniş kitleye yayılan hadise yönelik eleştirel yaklaşımlar genelde tasfiyeci bir tutum benimsemiştir. Bununla birlikte eleştirel yaklaşımlar aynı zamanda her aşırı tavır gibi savunmacı bir reflekse de neden olmuştur. Savunmacı refleks de bazı hadisler hakkında modern dönem öncesinde hadis âlimlerinin dile getirdiği tenkitleri dahi görmezden gelebilmekte ya da önemsizleştirmeye çalışmaktadır. Çeşitli tariklerinde Hz. Âdem’in 60 zirâ (yaklaşık 28 m.) boyunda yaratıldığı ve insanoğlunun boyunun tedrîcen kısaldığını bildiren hadis1 aktarılan farklı eğilimlerin izini sürmek için birçok açıdan uygun bir örnektir. Zira, Kur’an’da yer almayan bu bilgi Sahîhayn gibi İslam âlimlerince otoritesi kabul edilmiş iki kaynakta geçmekte ve ihtiva ettiği bilgi de fizik, biyoloji, genetik bilimlerine aykırı olmasının yanı sıra arkeolojik delillerle de desteklenmemektedir. Kısacası söz konusu hadis; din-bilim çatışması, Sahîhayn’ın otoritesi, İsrâiliyat gibi modern dönemin önemli tartışma konularıyla irtibatlıdır. Hadis sahasında titiz çalışmalarıyla tanınan araştırmacı Muntasir Zaman, Hz. Âdem’in boyu ile ilgili söz konusu hadisi The Height of Prophet Adam: At the Crossroads of Science & Scripture adlı kitabında yukarıda işaret edilen bütün boyutlarıyla ele alarak rivayetle ilgili akla gelebilecek hemen her soruya cevap vermeye çalışmaktadır. Hz. Âdem’in boyunun gökyüzüne ulaştığına dair bir ifadenin Talmud’da geçtiğine işaret eden (s. 17) ve çeşitli vesilelerle meselenin İsrâiliyat ile alakasına da dikkat çeken Zaman’ın kitabının sonunda çağdaş hadis araştırmacıları arasında haklı bir üne sahip Jonathan A.C. Brown tarafından kaleme alınmış “The Problem of Isrā’īliyyāt” (İsrâiliyat Meselesi) başlıklı bir son söz de yer almaktadır.","PeriodicalId":177102,"journal":{"name":"İslâm Araştırmaları Dergisi","volume":"62 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-05-05","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"115251658","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}