Gwary DziśPub Date : 2023-12-20DOI: 10.14746/gd.2023.16.3
Сања П. Огњановић
{"title":"Проклитизација глаголских енклитика у дијалектима српског језика","authors":"Сања П. Огњановић","doi":"10.14746/gd.2023.16.3","DOIUrl":"https://doi.org/10.14746/gd.2023.16.3","url":null,"abstract":"Као и за остале енклитике, и за распоређивање глаголских енклитика у српском језику постоје посебна позициона правила. Као најважније ограничење истиче се немогућност употребе енклитика у иницијалном положају, или иза везника и, а и ни. Ипак, у појединим дијалектима српског језика јављају се енклитике у иницијалном положају, када постају проклитике. У делубанатских и призренско‑тимочких говора проклитизација енклитика је позната особина, настала као резултат интерференције са суседним словенским и несловенским језицима. Увидом у грађу потврђује се и шири домет ове појаве, нпр. у косовско‑ресавском дијалекту, како на југу ареала, у северној Метохији, тако и на северу, у Браничевском округу. Проклитички употребљене енклитике су забележене и у говору источне Шумадије, као и у неким исељеничким српским говорима.","PeriodicalId":502673,"journal":{"name":"Gwary Dziś","volume":"232 ","pages":""},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-12-20","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"139170593","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}
Gwary DziśPub Date : 2023-12-20DOI: 10.14746/gd.2023.16.10
Anna Kostecka-Sadowa
{"title":"Leksem siła ‘dużo, wiele’ w gwarach polskich i polszczyźnie południowokresowej","authors":"Anna Kostecka-Sadowa","doi":"10.14746/gd.2023.16.10","DOIUrl":"https://doi.org/10.14746/gd.2023.16.10","url":null,"abstract":"Celem artykułu jest omówienie procesu numeralizacji rzeczownika w gwarach polskich oraz polszczyźnie poludniowokresowej. Podstawę analizy stanowi rzeczownik siła, który w swoim znaczeniu pierwotnym nazywa konkretne przedmioty czy zjawiska, a w połączeniu z innymi rzeczownikami oznacza w sposób przybliżony liczebność danego zbioru. Analiza kontekstów, w których występuje wyselekcjonowany leksem, pokazuje jego wieloetapowy i wielokierunkowy rozwój semantyczny, którego rezultatemjest przesunięcie wyrazów z klasy rzeczowników do klasy liczebników. Obserwacja ewolucji zmian znaczeniowych wyrazów wykazuje, że numeralizacja rzeczowników w gwarach przebiega podobnie jak w języku ogólnym. Cechą odróżniającą leksykę gwarową od polszczyzny ogólnej jest niestandardowy rozwój semantyczny rzeczowników ilościowych, polegający na wchodzeniu w zależności charakterystyczne nie tylko dla liczebników, ale także dla przysłówków.","PeriodicalId":502673,"journal":{"name":"Gwary Dziś","volume":"70 1","pages":""},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-12-20","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"139170343","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}
Gwary DziśPub Date : 2023-12-20DOI: 10.14746/gd.2023.16.2
Justyna Garczyńska
{"title":"Zastosowanie statystyki Pillaia w badaniach nad samogłoskami","authors":"Justyna Garczyńska","doi":"10.14746/gd.2023.16.2","DOIUrl":"https://doi.org/10.14746/gd.2023.16.2","url":null,"abstract":"W artykule przedstawiono możliwości zastosowania testu Pillaia w badaniach nad samogłoskami na przykładzie akcentowanej samogłoski [a] występującej w mowie Polek posługujących się gwarową odmianą polszczyzny południowokresowej, deportowanych w 1936 r. z Ukrainy radzieckiej do północnego Kazachstanu.","PeriodicalId":502673,"journal":{"name":"Gwary Dziś","volume":"22 4","pages":""},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-12-20","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"139168244","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}
Gwary DziśPub Date : 2023-12-20DOI: 10.14746/gd.2023.16.6
Тетяна Ястремська
{"title":"Лексико-семантичне моделювання: переваги та перспективи","authors":"Тетяна Ястремська","doi":"10.14746/gd.2023.16.6","DOIUrl":"https://doi.org/10.14746/gd.2023.16.6","url":null,"abstract":"У статті запропоновано авторську концепцію лексико-семантичного моделювання українського діалектного континууму від абстрактної моделі до реальної репрезентації, на підставі якого зроблено спробу реконструювати фрагмент діалектної картини світу – її вертикальну вісь, пов’язану з опозицією верх / низ, кожен із компонентів якої кваліфіковано як концепт. Застосовано системний підхід до аналізу діалектних явищ, спроєктований на семантику, а передусім на виявсемантичних трансформацій. Обґрунтовано важливість лексико-семантичного моделювання не лише для аналізу семантичних процесів, а й для репрезентації когнітивного простору, результатом якого є моделювання діалектноїкартини світу. Зазначено основні засади й переваги моделювання як методу, а також результати й перспективи дослідження. Корпус джерел сформували діалектні й етнографічні тексти, словники, регіональні атласи та записи діалектного мовлення носіїв говорів української мови, а також історичні словники, які документують семантичні зміни в часі.","PeriodicalId":502673,"journal":{"name":"Gwary Dziś","volume":"70 5","pages":""},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-12-20","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"139168040","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}
Gwary DziśPub Date : 2023-12-20DOI: 10.14746/gd.2023.16.7
H. Karaś
{"title":"Słowniki gwarowe z obszaru tzw. osadnictwa głuchoniemieckiego jako źródło do badań germanizmów leksykalnych","authors":"H. Karaś","doi":"10.14746/gd.2023.16.7","DOIUrl":"https://doi.org/10.14746/gd.2023.16.7","url":null,"abstract":"Celem artykułu jest przedstawienie słowniczków gwarowych z obszaru tzw. osadnictwa głuchoniemieckiego jako źródeł do badań germanizmów leksykalnych. Termin „Głuchoniemcy” odnosi się do potomków osadników niemieckich, którzy głównie w średniowieczu osiedlili się wśród ludności polskiej na Pogórzu Karpackim. Obejmuje teren od Tarnowa po okolice Łańcuta, na którym wyróżnia się kilka wysp tego osadnictwa (okolice Tarnowa, Biecza i Gorlic, Krosna, Rzeszowa i Łańcuta). Analizą objęto 20 słowników i zbiorków wyrazowych dawnych (z końca XIX i pocz. XX w.) oraz współczesnych (koniec XX i pocz. XXI w.) zróżnicowanych także geograficznie, objętościowo i leksykograficznie (sposobem opracowania). Są one cennym źródłem do badań zapożyczeń leksykalnych używanych w gwarach na tym obszarze, poświadczają ich zróżnicowanie formalne (fonetyczne i morfologiczne) oraz semantyczne. Znaczną część zbioru germanizmów stanowią wyrazy rzadkie, ograniczone tylko do gwar Małopolski południowo-wschodniej.","PeriodicalId":502673,"journal":{"name":"Gwary Dziś","volume":"70 4","pages":""},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-12-20","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"139168041","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}
Gwary DziśPub Date : 2023-12-20DOI: 10.14746/gd.2023.16.8
R. Kucharzyk
{"title":"Regionalne różnice leksykalne w potocznej świadomości językowej","authors":"R. Kucharzyk","doi":"10.14746/gd.2023.16.8","DOIUrl":"https://doi.org/10.14746/gd.2023.16.8","url":null,"abstract":"Przedmiotem artykułu jest stosunek użytkowników języka niemających specjalistycznej wiedzy językoznawczej do szeroko rozumianego zjawiska regionalnego zróżnicowania leksyki, obejmującego wszelkie jednostki leksykalne charakteryzujące się występowaniem ograniczonym do konkretnego terytorium, niezależnie od ich statusu (regionalizm, mikroregionalizm, dialektyzm). Podstawą rozważań są metajęzykowe komentarze internautów zamieszczone na forach internetowych poświęconych odrębnościom regionalnym.","PeriodicalId":502673,"journal":{"name":"Gwary Dziś","volume":"22 11","pages":""},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-12-20","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"139168122","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}
Gwary DziśPub Date : 2023-12-20DOI: 10.14746/gd.2023.16.13
J. Kobus
{"title":"Nazwy motyli w mowie mieszkańców wielkopolskich wsi","authors":"J. Kobus","doi":"10.14746/gd.2023.16.13","DOIUrl":"https://doi.org/10.14746/gd.2023.16.13","url":null,"abstract":"W artykule zostały opisane nazwy motyla dziennego i nocnego wyekscerpowane z wielkopolskich źródeł dialektologicznych. Współcześnie pozyskane dane językowe zebrano w ramach projektu edukacyjnego przeprowadzonego na terenie gminy Pobiedziska (pow. Poznań). Na podstawie przeprowadzonych badań terenowych uzyskano – obok nazw ogólnych – zaledwie kilka nazw gatunkowych motyli. Nazwy współczesne zostały zestawione z nazwami wyekscerpowanymi z materiałów archiwalnych AdamaTomaszewskiego i Atlasu języka i kultury ludowej Wielkopolski. W tekście poczyniono także drobne uwagi etymologiczne dotyczące zróżnicowanych na terenie Wielkopolski nazw motyla i ćmy.","PeriodicalId":502673,"journal":{"name":"Gwary Dziś","volume":"94 2","pages":""},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-12-20","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"139169215","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}
Gwary DziśPub Date : 2023-12-20DOI: 10.14746/gd.2023.16.9
Milena Šipková, Martina Ireinová
{"title":"Obraz husy v české lidové frazeologii","authors":"Milena Šipková, Martina Ireinová","doi":"10.14746/gd.2023.16.9","DOIUrl":"https://doi.org/10.14746/gd.2023.16.9","url":null,"abstract":"Příspěvek pojednává o frazémech s komponentem husa; jeho cílem je jednak ukázat, jak se výraz husa reflektuje v českých nářečích, jednak popsat motivaci vybraných frazémů a jejich význam. V české lidové frazeologii patří jednotky s tímto zooapelativem k těm bohatěji zastoupeným. Materiál pochází z Archivu lidového jazyka a je postupně zpracováván ve Slovníku nářečí českého jazyka.","PeriodicalId":502673,"journal":{"name":"Gwary Dziś","volume":"84 ","pages":""},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-12-20","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"139170062","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}
Gwary DziśPub Date : 2023-12-20DOI: 10.14746/gd.2023.16.4
Izabela Ejsmunt-Wieczorek
{"title":"Rekcja a polisemia czasowników w gwarach polskich","authors":"Izabela Ejsmunt-Wieczorek","doi":"10.14746/gd.2023.16.4","DOIUrl":"https://doi.org/10.14746/gd.2023.16.4","url":null,"abstract":"Artykuł poświęcono dwóm ważnym zagadnieniom: semantyce i składni werbalnej w gwarach polskich. Na zależności między tymi płaszczyznami języka zwracano już uwagę w opracowaniach historycznych i współczesnych. Bardzo trudno rozstrzygnąć, które czasowniki mają charakter polisemiczny, a które są jedynie wariantami semantycznymi tego samego leksemu. Próbowano zatem zbadać, w jakim stopniu kryterium syntaktyczne może okazać się przydatne w rozwiązaniu problemu polisemii werbalnej w gwarach, w których mamy do czynienia ze słownictwem ludowym, często uwikłanym w indywidualny kontekst zdaniowy i sytuacyjny. Analizie semantycznej i składniowej poddano czasowniki wieloznaczne zaczerpnięte ze słownika gwarowego Mieczysława Szymczaka.","PeriodicalId":502673,"journal":{"name":"Gwary Dziś","volume":"37 5","pages":""},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-12-20","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"139169294","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}
Gwary DziśPub Date : 2023-12-20DOI: 10.14746/gd.2023.16.5
Віра Романівна Дячук
{"title":"Смислові елементи концепту мати в похідних від іменників мати й неня в українських середньонаддніпрянських і гуцульських говірках","authors":"Віра Романівна Дячук","doi":"10.14746/gd.2023.16.5","DOIUrl":"https://doi.org/10.14746/gd.2023.16.5","url":null,"abstract":"У статті проаналізовано реалізацію смислових компонентів концепту мати, повʼязаних із коренями -мат-(и), (-мам-(а)), -ненʼ-(а) в мовленні носіїв українських середньонаддніпрянських та гуцульських говірок. Зʼясовано, що різний ступінь концептуалізації образу жінки-матері зумовив відмінну обʼєктивацію когнітивних смислів вказаного концепту в досліджуваних ареалах. Кількісне зіставлення похідних від іменників мати ( мама), неня та актуалізованих у них концеп-туальних характеристик в середньонаддніпрянсьому й гуцульському мовних просторах засвідчив про значущість аналізованої когнітивної одиниці в картині світу гуцулів.","PeriodicalId":502673,"journal":{"name":"Gwary Dziś","volume":"299 ","pages":""},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-12-20","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"139170225","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}