{"title":"Tajemnica donosu na bunkier „Krysia” odkryta","authors":"Adrian Sandak","doi":"10.32927/zzsim.1053","DOIUrl":"https://doi.org/10.32927/zzsim.1053","url":null,"abstract":"Artykuł opublikowany wyłącznie w wersji Online\u0000Tematem artykułu są odnalezione przez autora dokumenty konspiracyjnego kontrwywiadu Okręgu Warszawskiego AK pozwalające poznać tożsamość osoby, która złożyła donos do niemieckiej Policji Kryminalnej o miejscu ukrycia kilkudziesięciu Żydów (bunkier „Krysia” przy ul. Grójeckiej 81), wśród nich historyka Emanuela Ringelbluma. Przez dziesięciolecia funkcjonowało w tej kwestii wiele przypuszczeń. Donosicielem, wedle meldunku informatora ulokowanego najprawdopodobniej w strukturach policyjnych, był przedsiębiorca budowlany Marian Nowicki, który za swój postępek otrzymał nagrodę pieniężną i obietnicę wciągnięcia na listę płatnych agentów. Jego dalszych losów nie udało ustalić. Pewne jest tylko, że sprawa nie stała się przedmiotem śledztwa ze strony konspiracyjnych komórek śledczych, a postępek donosiciela pozostał bezkarny.","PeriodicalId":149698,"journal":{"name":"Zagłada Żydów. Studia i Materiały","volume":"32 6","pages":""},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2024-04-04","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"140746138","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}
{"title":"Z getta warszawskiego przez Francję i Hiszpanię do Londynu. Niewiarygodna historia Edwarda Rajnfelda-Tohariego","authors":"Dariusz Libionka","doi":"10.32927/zzsim.961","DOIUrl":"https://doi.org/10.32927/zzsim.961","url":null,"abstract":"Bohaterem tekstu jest Edward Rajnfeld (1910–1983), który we wrześniu 1943 r. przez okupowaną Francję, Hiszpanię i Gibraltar dotarł do Londynu jako pierwszy naoczny świadek zagłady warszawskiego getta. Pierwsza część tekstu traktuje o młodości Rajnfelda, pobycie w getcie i ucieczce na aryjską stronę, nielegalnym wyjeździe do Paryża możliwym dzięki pomocy oficera wywiadu Komendy Głównej AK Kazimierza Leskiego oraz trasie i szczegółach dalszej podróży. W kolejnej części omówione są reakcje na pojawienie się Rajnfelda, posługującego się wówczas nazwiskiem Tohari, w Londynie, składane przez niego relacje, działalność propagandowo-informacyjną prowadzoną na zlecenie rządu polskiego, służbę w armii polskiej w Szkocji, ze szczególnym uwzględnieniem jego działalności w kontekście dezercji żołnierzy Żydów, udział w działaniach bojowych w szeregach Pierwszej Dywizji Pancernej i powojenne losy. W aneksie zamieszczono wybór relacji i wypowiedzi Rajnfelda-Tohariego z lat 1943–1945.","PeriodicalId":149698,"journal":{"name":"Zagłada Żydów. Studia i Materiały","volume":"26 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-03-11","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"116553755","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}
{"title":"„Marzeniem pana Poteraja jak i moim jest, aby te niechlubne wydarzenia zostały opisane”. O zbrodni oddziału AK na Żydach ukrywających się na bagnach koło wsi Podosie w Łomżyńskiem","authors":"A. Bikont","doi":"10.32927/zzsim.957","DOIUrl":"https://doi.org/10.32927/zzsim.957","url":null,"abstract":"W nocy z 1 na 2 czerwca 1944 r. oddział Armii Krajowej pod dowództwem Bolesława Kurpiewskiego „Orlika” napadł na obozowisko Żydów ulokowane na bagnach koło wsi Podosie, na granicy powiatów łomżyńskiego i ostrołęckiego, mordując dwanaście osób. Po wojnie odbyły się dwa procesy, w których skazano dziesięć osób. W artykule są opisane procesy, zeznania oskarżonych i świadków oraz późniejsze, podejmowane też po roku 1989, działania wymiaru sprawiedliwości. Pokazana jest dzisiejsza lokalna pamięć zbrodni. Bardziej szczegółowo zostały przedstawione sylwetki jednego ze skazanych w procesie o zamordowanie grupy Żydów na bagnach, Stefana Wyszkowskiego, i jego syna Krzysztofa, który od lat dziewięćdziesiątych zajmuje się badaniem zbrodni.","PeriodicalId":149698,"journal":{"name":"Zagłada Żydów. Studia i Materiały","volume":"52 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-03-11","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"114086804","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}
{"title":"„Zawołani po imieniu”, czyli Krzywda i Sprawiedliwość","authors":"Justyna Kowalska-Leder","doi":"10.32927/zzsim.987","DOIUrl":"https://doi.org/10.32927/zzsim.987","url":null,"abstract":"Artykuł stanowi analizę wystawy „Zawołani po imieniu”, którą otwarto w Warszawie w 2020 r. Jest ona poświęcona upamiętnieniu etnicznych Polaków, którzy podczas wojny zostali zamordowani przez Niemców za udzielanie pomocy Żydom. Poprzez szczegółową analizę ekspozycji autorka tekstu odsłania założenia i cele programu „Zawołani po imieniu”, realizowanego od 2019 r. przez Instytut Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego, który w obiegu medialnym funkcjonuje jako „polskie Yad Vashem”.","PeriodicalId":149698,"journal":{"name":"Zagłada Żydów. Studia i Materiały","volume":"19 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-03-11","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"128470360","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}
{"title":"Sieci przetrwania – przemytnicy z Podhala i Spisza w czasie Zagłady","authors":"Karolina Panz","doi":"10.32927/zzsim.955","DOIUrl":"https://doi.org/10.32927/zzsim.955","url":null,"abstract":"Artykuł stanowi podsumowanie kilkuletnich badań dotyczących żydowsko-góralskich sieci przemytniczych działających na pograniczu polsko-słowackim, ze szczególnym uwzględnieniem Podhala i Spisza. Przedstawia pokrótce zasady ich działania w okresie międzywojennym i znaczenie granicy dla mieszkańców pogranicza. Opisuje przemiany, jakie nastąpiły w funkcjonowaniu i roli sieci przemytniczych w czasie drugiej wojny światowej, kiedy ten nielegalny proceder stał się podstawą przetrwania dla Żydów mieszkających na Podhalu. Zasadniczą część artykułu stanowi rekonstrukcja sieci relacji i wydarzeń, które w latach 1943–1944 umożliwiły wykorzystanie przemytniczych kontaktów i ścieżek na Podhalu, Spiszu, Orawie i Liptowie jako drogi ratunku dla setek Żydów z Generalnego Gubernatorstwa","PeriodicalId":149698,"journal":{"name":"Zagłada Żydów. Studia i Materiały","volume":"1 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-03-11","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"128888443","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}
{"title":"„Nie powinniście postrzegać tego jako wyniku naszej lekkomyślności lub tchórzostwa”. Testamenty Fajwisza Kamlarza i Abrahama Zajfa, uczestników buntu w obozie pracy przymusowej dla Żydów w Koninie","authors":"Anna Styczyńska","doi":"10.32927/zzsim.926","DOIUrl":"https://doi.org/10.32927/zzsim.926","url":null,"abstract":"Dnia 12 VIII 1943 r. w obozie pracy przymusowej dla Żydów w Koninie wybuchł bunt grupy więźniów. Po podpaleniu baraków, więźniowie popełnili samobójstwo. Przed buntem Fajwisz Kamlarz i Abraham Zajf, członkowie obozowego Judenratu, napisali pożegnalne listy. Sporządzone w języku jidysz testamenty są zapisem przeżyć Kamlarza i Zajfa oraz ich rodzin. Dokumenty te stanowią ważne źródło do badań nad aktami czynnego oporu Żydów w czasie Zagłady oraz nad sytuacją żydowskich więźniów obozów pracy na terenie Kraju Warty.","PeriodicalId":149698,"journal":{"name":"Zagłada Żydów. Studia i Materiały","volume":"16 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-03-11","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"131082765","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}
{"title":"„Skoczkowie” – ucieczki z pociągów deportacyjnych na przykładzie getta białostockiego: warunki, uczestnicy i praktyki","authors":"Franziska Bruder","doi":"10.32927/zzsim.956","DOIUrl":"https://doi.org/10.32927/zzsim.956","url":null,"abstract":"Artykuł dotyczy ucieczek Żydów z pociągów deportacyjnych zmierzających do Treblinki II z getta białostockiego. Na podstawie świadectw i relacji ocalałych o dwóch wielkich akcjach z lutego i z sierpnia 1943 r. została przeanalizowana kwestia, kto, w jakich warunkach i w jaki sposób uciekał z pociągów i czy były to ucieczki spontaniczne, czy zorganizowane. Szczególną rolę autorka przypisuje Żydom zrzeszonym w organizacjach, którzy zarówno w pojedynkę, jak i w grupach stwarzali w wagonach możliwość ucieczki nawet w wymiarze masowym. Ucieczki z pociągów deportacyjnych są postrzegane jako ważna część oporu żydowskiego wobec nazistowskiej polityki eksterminacyjnej. \u0000 ","PeriodicalId":149698,"journal":{"name":"Zagłada Żydów. Studia i Materiały","volume":"12 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-03-11","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"122200752","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}
{"title":"Obrońcy wiary. Węzłowe spory o polsko-żydowską przeszłość od 2015 roku","authors":"Paweł Dobrosielski","doi":"10.32927/zzsim.975","DOIUrl":"https://doi.org/10.32927/zzsim.975","url":null,"abstract":"W opublikowanym w 2020 r. artykule dotyczącym zawłaszczania pamięci o Holokauście w postkomunistycznej Europie Wschodniej Jelena Subotić zwraca uwagę, że historia stała się „służką populizmu”. Badaczka wskazuje na centralną rolę pamięci zbiorowej w umocnieniu się populizmu i skrajnie prawicowych ruchów we wschodniej Europie, jako moment początkowy wskazując rok 2010 i konkludując, że istotę populistycznego resentymentu stanowią naduży- cia wobec przeszłości. Na polskim gruncie podobnie rozumuje Kornelia Kończal, odwołując się do pojęcia pamięciowego populizmu (mnemonic populism), który przekształca różne możliwe i pluralistyczne polityki pamięci w jednorodną i homogenizowaną populistyczną propagandę. \u0000Po 2015 r. nastąpiła gruntowna reorientacja państwowych polityk pamięci oraz narracji dominujących elit symbolicznych o polsko-żydowskiej przeszłości. Autor stawia sobie za cel zarysowanie i skategoryzowanie tego zjawiska, a kluczową kategorią teoretyczną, jaką się po- sługuje w tekście, jest pojęcie katoendecji autorstwa Jana Tomasza Grossa. Jego ambicją w tek- ście nie jest systematyczne opracowanie dyskursu o polsko-żydowskiej przeszłości po 2015 r., lecz jedynie wskazanie węzłowych momentów tego dyskursu oraz dokonanie ich wstępnej analizy i interpretacji, co będzie jednocześnie stanowić przyczynek do dalszych badań.","PeriodicalId":149698,"journal":{"name":"Zagłada Żydów. Studia i Materiały","volume":"47 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-03-11","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"134094293","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}
{"title":"Album rysunków Teofili Langnas-Reich w Archiwum Ringelbluma","authors":"Piotr Rypson","doi":"10.32927/zzsim.963","DOIUrl":"https://doi.org/10.32927/zzsim.963","url":null,"abstract":"Celem artykułu jest analiza zespołu satyrycznych prac graficznych Teofili Langnas wykonanych w getcie warszawskim, których tematem jest działalność Rady Żydowskiej wobec licznych stawianych przed nią wyzwań. Analizuję w nim znaczenie poszczególnych rysunków poświęconych kolejnym wydziałom i referatom, których autorka niejednokrotnie posługiwała się aluzją lub rebusem, trudnym niekiedy do rozszyfrowania osobom nieznającym realiów życia warszawskiego getta i samej Rady. Umiejscawiam Album satyryczny w kontekście pozostałych cykli prac autorki i próbuję ustalić ich wzajemne relacje oraz datowanie. W dalszej części podejmuję próbę rekonstrukcji artystycznej edukacji Langnas podczas kursów graficznych zorganizowanych w getcie przez Radę Żydowską. Staram się też ustalić okoliczności towarzyszące powstaniu Albumu i innych cykli, udziałowi w tym Marcela Reicha oraz umiejscowić je w szerszym kontekście prac satyrycznych powstałych podczas okupacji niemieckiej.","PeriodicalId":149698,"journal":{"name":"Zagłada Żydów. Studia i Materiały","volume":"6 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-03-11","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"127693675","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}
{"title":"Uczniowie jesziw jako uchodźcy w Związku Radzieckim","authors":"Esther Farbstein","doi":"10.32927/zzsim.967","DOIUrl":"https://doi.org/10.32927/zzsim.967","url":null,"abstract":"Artykuł jest poświęcony uczniom jesziw i rabinom, którzy w czasie drugiej wojny światowej znaleźli się na terenie Związku Radzieckiego. Autorka analizuje dziennik rabina Chaima Steina, starając się odpowiedzieć na następujące pytania: Jak uczniowie jesziw i rabini radzili sobie w Związku Radzieckim? Czy warunki bytu w kołchozie przypominały jakkolwiek życie znane ze szkoły religijnej? Co ludzie ci wiedzieli o wojnie, czy znali los swoich rodzin? Jak postrzegali rozgrywające się wydarzenia z religijnego punktu widzenia?","PeriodicalId":149698,"journal":{"name":"Zagłada Żydów. Studia i Materiały","volume":"106 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0,"publicationDate":"2023-03-11","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":null,"resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":"128109760","PeriodicalName":null,"FirstCategoryId":null,"ListUrlMain":null,"RegionNum":0,"RegionCategory":"","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":"","EPubDate":null,"PubModel":null,"JCR":null,"JCRName":null,"Score":null,"Total":0}