Hasan Bin Muhammed El-Hanefiyye’nin Hayatı, Kaderle İlgili Görüşleri ve Kadere Dair Risâlesi

Bircok farkli siyasi ve itikadi etken nedeniyle ilk asirda Muslumanlar arasinda tartisilan ilk konulardan biri kader konusudur. Bu donemde, kader ile ilgili Muslumanlar arasinda birbirine zit iki anlayis gelismistir. Bunlardan biri kaderi reddetmek suretiyle insan iradesini merkeze alan kader anlayisi, digeri ise ilahi iradeyi esas alan cebri kader anlayisidir. Erken donemde kader ile ilgili yazilan ve gunumuze ulasan uc risaleden biri insan iradesine dayali bir anlayisi savunurken diger ikisi, Allah’in iradesini temel alan bir kader anlayisina dayanir. Cebri kader anlayisini savunan risalelerden biri Hasan b. Muhammed el-Hanefiyye’ye aittir. Islam kelaminin ilk yazili metinlerinden biri olan bu risale insan, fiillerini iradesi ile yapar diyenlere karsi reddiye olarak yazilmistir. Risalede belirtilen bu cebri anlayis, insanin butun eylemlerini, Allah’in emir ve iradesi ile gerceklestirdigini,  kendisi icin takdir ettigini degistirmeye veya ortadan kaldirmaya guc yetiremeyecegini, ayni zaman da kendisi icin planladigini da uygulamaktan baska bir seceneginin olmadigini iddia eder.  Bu anlayisi temellendirmek icin Allah’in kudretine vurgu yapan ayetler, siyak ve sibakindan koparilarak delil olarak sunulmustur. Risale, insan fiillerinin Allah’in takdiri ile gerceklestigini savunanlar ile insanin hur iradesi ile gerceklestigini savunanlar arasindaki hayali bir tartisma metoduyla yazilmistir. Bu diyalektik metodu daha sonraki kelam metinlerinde de gormek mumkundur. Kader konusu ile ilgili yazilan ilk metinler, kader konusunun kelam ilminin baslangicinda nasil tartisilip anlasildigini gostermesi bakimindan onemlidir.