İKİ SAVAŞ ARASI DÖNEM YAKINDOĞU’DA TÜRK - ERMENİ İLİŞKİLERİ

Birinci Dunya Savasi sirasinda Osmanli Devletine karsi savasan Ermeniler’e, Ruslar ve Fransizlar tarafindan “Buyuk Ermenistan” devleti vaat edilmisti. Tasnak ve Hincak gibi teror orgutleri, vatandasi olduklari devlete karsi Ermeni topluluklarini isyana kiskirtarak, basta Van ve Bitlis olmak uzere cesitli yerlerde isyan baslatmislardi. Cikan olaylari durdurmak icin Osmanli yonetimi, Dogu Anadolu’da bulunan Ermenileri, 1915 yilinda Osmanli topragi olan Suriye’ye tehcir karari aldi. Savas sirasinda goc ettirilen Ermenilere 1918 yilinda bir kararname ile izin verildiginden, bir kismi Anadolu’da terk ettikleri topraklara geri donmustur. Kurtulus Savasi suresince dusman ordusu ile birlikte hareket etmislerdir. 1921 Ankara Anlasmasi’ndan sonra, isgal edilen yerlerdeki Ermeniler, Fransiz ordulariyla birlikte tekrar bolgeden cekilmistir. Lozan Konferansi’nda Ermeni istekleri “Azinliklar Sorunu” sirasinda gorusulmus ancak, devlet kurma istekleri gerceklesmemistir. Lozan sonrasi donem, yeni bir gucler dengesi ve siyasi haritanin olusturuldugu donemdir. Bu asamadan sonra Ermeniler, Kurtlerle birlikte kurduklari Hoybun Cemiyeti’nde, 1926-1930 yillari arasinda gerceklesen Agri isyani sirasinda, Turkiye’ye karsi eylemlerde bulunmustur. 1938 yilinda Turk ordusunun Iskenderun’a girmesi ve 1939 Antlasmasi ile Hatay’in Turkiye’ye devri, Ermenilerin kaygilarini arttirmistir. Bolgedeki Ermeniler’in bir kismi bu kez Lubnan’a ve Suriye’ye, digerleri ise ABD ve Fransa’ya goc etmislerdir. Fransa gocu organize etmis ve Birinci Dunya Savasi ve isgal sirasinda kendileri icin savasan Ermenilere, finansal destek saglamistir. Turk yetkilileri bu yer degistirme sirasinda; Fransiz yetkililerle uzerinde anlastiklari goc duzenlemeleri ile, gocmenleri korumak icin gerekli onlemleri almislardir . Bu calismada Fransiz Disisleri Bakanligi ve Osmanli Arsiv Belgelerinden yararlanarak, 1918-1940 yillarina Yakindogu’da Turk-Ermeni Iliskilerinin incelenmesi amaclanmaktadir.