Iluzje polityczne stwarzane przez misjonarzy wśród Asyryjczyków w Hakkari: opis działalności misyjnej sporządzony przez R. Termena

Celem referatu jest ukazanie problemu religijno-politycznego ostatnich dziesięcioleci istnienia wspólnot chrześcijańskich w regionie Hakkari południowo-wschodniej Turcji przed ich totalną zagładą. Źródłem opracowania jest raport rosyjskiego generała Ryszarda Termena (1870–1937), który w latach 1905–1908 był wicekonsulem w wilajecie Wan. Znaczną część raportu stanowią opisy działalności misjonarzy rosyjskich (reprezentujących Kościół prawosławny), francuskich (Kościół katolicki), angielskich (Kościół anglikański) i amerykańskich (Kościoły protestanckie) wśród chrześcijańskiej ludności asyryjskiej regionu Hakkari. Termen wskazuje, że Asyryjczycy należący do Kościoła Wschodu („niestoriańskiego”) pomimo bardzo silnego przywiązania do swojej wiary i tradycji, chętnie zmieniali przynależność denominacyjną, kiedy widzieli nadzieję wsparcia politycznego. Po części zjawisko to było wynikiem politycznej natury islamu, który jako dominująca religia Turcji Osmańskiej nadawał chrześcijanom status obywateli drugiej kategorii. Wskutek dyskryminacji chrześcijan, korupcji urzędników i bezkarności band muzułmańskich Kurdów, Asyryjczycy w stanie skrajnej rozpaczy gotowi byli do masowej emigracji lub do powstania zbrojnego w sojuszu z dowolnym państwem prowadzącym wojnę przeciwko Turcji. Każda niemuzułmańska władza polityczna jawiła się im jako korzystna, o czym dobitnie świadczą niezwykle pozytywne wrażenia Asyryjczyków wyjeżdżających zarobkowo do Rosji. Innym ważnym elementem zmiany denominacji w celach politycznych było to, że Asyryjczycy uważali chrześcijaństwo za jednolitą religię, przejawiającą się w różnych formach. Za cenę krwi opierali się przyjęciu islamu, ale po kilka razy przechodzili na prawosławie, anglikanizm lub katolicyzm, kiedy widzieli płynące z tego korzyści materialne i polityczne. I w końcu najważniejszy chyba problem religijno-politycznego charakteru misji był związany z tym, że na Zachodzie Kościół już nie miał takiego wpływu na politykę rządów, jak na Wschodzie, i często obietnice misjonarzy – zarówno te wyartykułowane, jak i te domniemane przez Asyryjczyków – były bez pokrycia. Skończyło się to katastrofą chrześcijaństwa w Hakkari, gdyż Asyryjczycy ulegli wpierw rozbiciu jedności religijnej, a potem zdradzeni przez polityczne władze Zachodu zostali zmasakrowani przez przeważające siły muzułmańskich Kurdów i Turków.