Мовні засоби вербалізації феномена «опір радянській тоталітарній системі» (на матеріалі публіцистичних та епістолярних текстів Валерія Марченка)

The Means of Verbalising the Phenomenon of “Resistance to the Soviet Totalitarian System” (Based on Journalistic and Epistolary Texts by Valeriĭ Marchenko) This article is devoted to the issue of language resistance under the con­ditions of totalitarian ideology. Certain linguistic phenomena alternative to the official discourse, and generally called “anti-totalitarian language” in scholarship, arise as a form of opposition to the newspeak and the political regime of totalitarian states in general. The aim of the article is to highlight the ways, forms and means of linguistic resistance to the Soviet totalitarian ideology and the Soviet newspeak implemented in the journalistic works and letters of the Ukrainian dissident Valeriĭ Marchenko. The analysis of Marchenko’s writings indicates the existence of an alter­native communicative discourse in the Ukrainian dissident environment. Humour, irony and ridicule of ideological realities, parody of official lexicon, clichés and stereotypical formulas of totalitarian language are found to be its most expressive features. The study reveals that the introduction of the lexical markers of Soviet rhetoric in deliberately created ironic, comic, critical and antonymous contexts, along with their deideologisation and semantic-stylistic transformations are the ways of purposeful linguistic resistance. The means of language protest are proved to contribute to the destruction of totalitarian era myths, in particular, about the Soviet society as one of general well-being, equality and freedom, about the state protecting the rights of everyone, and about equality of all national languages. Sposoby werbalizowania zjawiska „oporu wobec sowieckiego systemu totalitarnego” (na podstawie tekstów dziennikarskich i epistolarnych Walerija Marczenki) Pewne alternatywne wobec oficjalnego dyskursu zjawiska językowe, w nauce określane ogólnie jako „język antytotalitarny”, powstają jako forma sprzeciwu wobec nowomowy i reżimu politycznego państw tota­litarnych. Artykuł ma na celu zwrócenie uwagi na sposoby, formy i środki językowe, za pomocą których ukraiński dysydent Walerija Marczenko wyraża sprzeciw wobec totalitarnej ideologii sowieckiej i nowomowy.Przeprowadzona analiza prac Marczenki wskazuje na istnienie alternatywnego dyskursu komunikacyjnego w środowisku ukraińskich dysydentów. Jak wykazano, za najbardziej wyraziste cechy można uznać humor, ironię i kpinę z ideologicznych realiów, parodię oficjalnego słownictwa, frazesów i stereotypowych sformułowań języka totalitarnego. Wprowadzanie leksykalnych znaczników sowieckiej retoryki w celowo tworzonych kontekstach ironicznych, komicznych, krytycznych i antonimicznych, wraz z ich deideologizacją i przekształceniami semantyczno­-stylistycznymi, jest sposobem wyrażania sprzeciwu. Wykazano również, że środki językowe przyczyniają się do niszczenia mitów czasów totalitarnych, w szczególności o społeczeństwie sowieckim jako o społeczeń­stwie powszechnego dobrobytu, równości i wolności, o państwie chroniącym prawa wszystkich oraz o równości wszystkich języków narodowych.