Kadim ve Cedid Arasında İlimler: İzmirli İsmail Hakkı’nın Taṣnīfu’l-ʿUlūm Adlı Risalesi

Bu makale, İzmirli İsmail Hakkı’nın (ö. 1946) Osmanlı Türkçesinde yazmış olduğu Taṣnīfu’l-ʿUlūm adlı risalesini inceleme konusu yaparak bilinen mevcut tek nüshadan hareketle risalenin yazım tarihi, aidiyeti, müstakil olup olmadığı ve içeriği hakkında bilgiler vermeyi amaçlamaktadır. Risalenin literatürdeki yerine işaret etmenin yanı sıra bütünlüğü sağlaması bakımından İzmirli’nin bilimler sistemine dair mülahazalarının yer aldığı Felsefe-Ḥikmet ve Fenn-i Menāhic gibi diğer çalışmalarına da kısaca değinildi. Daha sonra İzmirli’nin kendi çağında dolaşımda olan bilgiye ve bilim dallarına bakışı Taṣnīfu’l-ʿUlūm çerçevesinde ortaya konuldu. Risalede ele alınan konular ve temel problemler, İzmirli’nin içerisinde düşünce ürettiği felsefe-bilim dizgesi etrafında belirlenmeye çalışıldı. Böylelikle metnin bağlamı etrafında İzmirli’nin klasik ve modern bilim sınıflamalarına ilişkin yürüttüğü ontolojik/metafizik, epistemolojik ve metodolojik yaklaşımlar tartışıldı. Bilhassa modern dönem bilim sınıflamalarının kritik edildiği bu risalede, müellifin hangi kıstaslardan hareketle Batılı filozofların tasniflerini incelediği, makbul ve yetkin bir sınıflamanın hangi ölçütlere dayanarak tedvin edilmesi gerektiği hususuna belirginlik kazandırıldı. Bu noktadan hareketle İzmirli’nin mevcut bilim şemaları arasında hangi tasnif modelini benimsediği ortaya konuldu.