İbn Mâlik’in Zemahşerî’ye Yönelik Eleştirilerine Ebû Hayyân’ın Yaklaşımı

Bu makale, nahiv tarihinde önemli bir yere sahip İbn Mâlik’in (ö. 672/1274) kendisinden yaklaşık bir asır önce yaşamış hem nahiv hem de tefsir ilminde araştırma yapanların kendisinden çokça atıfta bulunduğu Zemahşerî’ye (ö. 538/1144) yönelttiği nahvî eleştirilerini ve nahvin yanı sıra fıkıh, tefsir, kıraat, hadis gibi birçok farklı alanda eserleriyle ön plana çıkan Ebû Hayyân el-Endelusî’nin (ö. 745/1344) bu eleştirilere yaklaşımını irdelemeyi amaçlar. Ebû Hayyân, el-Bahru’l-muhît adlı tefsirinde, Zemahşerî’yi, nahvin genel kural ve kaidelerinin dışına çıkarak ayetleri çarpıttığı ve zorlama yorumlara bıraktığını ifade etmekle birlikte, et-Tezyîl ve’t-tekmîl fî şerhi kitâbi’t-Teshîl eserinde aynı itikadi yönelimi paylaştığı İbn Mâlik’in, Zemahşerî’ye yönelik bazı nahvî eleştirileri karşısında Zemahşerî’ye hak verdiğini görürüz. Bir yönüyle Ebû Hayyân’ın olgun ilmi şahsiyetine işaret eden bu durum başka bir açıdan esas aldığı ilmi metodolojinin sağlamlığını gösterir. İbn Mâlik’in Şerhu’t-teshîl ve onun şerhi olarak kaleme alınan Ebû Hayyân’ın et-Tezyîl ve’t-tekmîl fî şerhi kitâbi’t-Teshîl eserleriyle sınırladığımız bu çalışma kanaatimizce nahiv tarihindeki derinliğe ve zenginliğe işaret etmektedir. Ayrıca itikadi sınırları aşan tartışmaları gün yüzüne çıkartması bu çalışmayı önemli kılan hususlardandır.