ИСТОРИЯ ПОЛИТИЧЕСКОГО, СОЦИАЛЬНОГО, ХОЗЯЙСТВЕННОГО РАЗВИТИЯ КАЗАХОВ ДО НАЧАЛА XIX ВЕКА В ОФИЦИАЛЬНЫХ ПИСЬМЕННЫХ ИСТОЧНИКАХ XIX ВЕКА

Мақалада «Сибирский вестник» журналының материалдары негізінде қазақ қоғамындағы хан билігінің рөлі қарастырылады. Авторлар ХІХ ғасырда журналда жарияланған мақалалар мен жазбаларды талдап, хан билігі қазақ қоғамының бірлігі мен тұрақтылығын қамтамасыз ететін маңызды институт болды деген қорытындыға келді. Хан билігі қазақ жерлерін сыртқы жаулардан қорғауда маңызды рөл атқарды. Хандар басқа мемлекеттермен одақ құрды, әскери жорықтар ұйымдастырды және қазақ халқын көшпенділердің шабуылынан қорғады. Сонымен қатар, хандар жоғарғы билік көзі ретінде қазақтар арасындағы дауларды шешті. Олар сондай-ақ қазақ қоғамында заң мен тәртіптің сақталуын қадағалады. Мақалада хан билігі абсолютті емес екендігі де айтылған. Ол қазақ қоғамының салт-дәстүрлерімен шектелді. Хандар ру ақсақалдарының пікірін ескеріп, халықтың тілектерін тыңдауы керек еді. Мақала авторлары сонымен қатар ХІХ ғасырда хан билігі әлсірей бастағанын атап өтті. Бұл бірқатар факторларға, соның ішінде Ресейдің ықпалының өсуіне, қазақ ақсүйектері арасындағы ішкі жанжалдарға және дәстүрлі қазақ институттарының әлсіреуіне байланысты болды. Кілт сөздер: хандық билік, басқару, қазақтар, қоғам, тарих, Абылай хан, Сибирский вестник. В статье рассматривается роль ханской власти в казахском обществе на основе материалов журнала «Сибирский вестник». Авторы анализируют статьи и заметки, опубликованные в журнале в XIX веке, и приходят к выводу, что ханская власть была важным институтом, который обеспечивал единство и стабильность казахского общества. Ханская власть играла важную роль в защите казахских земель от внешних врагов. Ханы заключали союзы с другими государствами, организовывали военные походы и защищали казахское население от набегов кочевников. Кроме того, ханы выступали в качестве верховных судей и разрешали споры между казахами. Они также следили за соблюдением закона и порядка в казахском обществе. В статье также отмечается, что ханская власть не была абсолютной. Она ограничивалась традициями и обычаями казахского общества. Ханы должны были учитывать мнение родовой знати и прислушиваться к пожеланиям народа. Авторы статьи также отмечает, что в XIX веке ханская власть начала ослабевать. Это было связано с рядом факторов, включая рост влияния России, внутренние распри среди казахской знати и ослабление традиционных казахских институтов. Ключевые слова: ханская власть, правление, казахи, общество, история, Абылайхан, Сибирский вестник. The article examines the role of khan's power in Kazakh society on the basis of materials of the journal "Sibirsky Vestnik". The authors analyse articles and notes published in the journal in the 19th century and conclude that the khan's power was an important institution that ensured the unity and stability of Kazakh society. Khan power played an important role in the defence of Kazakh lands from external enemies. The khans concluded alliances with other states, organised military campaigns and protected the Kazakh population from nomadic raids. In addition, khans acted as supreme judges and settled disputes between Kazakhs. They also monitored the observance of law and order in Kazakh society. The article also notes that the khan's power was not absolute. It was limited by the traditions and customs of Kazakh society. Khans had to take into account the opinion of the clan nobility and listen to the wishes of the people. The authors of the article also note that in the 19th century the khan's power began to weaken. This was due to a number of factors, including the growing influence of Russia, internal strife among the Kazakh nobility and the weakening of traditional Kazakh institutions. Keywords: khan's power, rule, Kazakhs, society, history, Abylaykhan, Sibirsky Vestnik. The work was carried out with the financial support of the Science Committee of the Ministry of Science and Higher Education of the Republic of Kazakhstan (IRN No. BR21882308) within the framework of program- targeted funding «Evolution of political institutions and structures in the history of Kazakhstan (XIX–XXI centuries)»