ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КЕҢЕСТІК ЦЕНЗУРА МӘСЕЛЕЛЕРІ БОЙЫНША АРХИВ ҚОРЛАРЫНДАҒЫ ІС ЖҮРГІЗУ ҚҰЖАТТАРЫНЫҢ АҚПАРАТТЫҚ ӘЛЕУЕТІ

В статье рассматриваются потенциал делопроизводственных документов при исследовании специфики советской цензуры в Казахстане. Для анализа использованы архивные документы: Центрального государственного архива Республики Казахстана (ЦГА РК) и архива Президента Республики Казахстана (АП РК). Для проведения исследования мы опирались на следующие группы архивных материалов: директивные, организационно-распорядительные, информационно-справочные. Данный документы сформированы в системе государственно-партийного контроля сферы литературы и издательства, целью которого является формирование в сознании казахского населения политической линии коммунистической партии. Основой идейно-политического контроля являются механизм цензуры, который начинает формироваться с 1922 года. Делопроизводственные материалы в фондах архивных учреждений Казахстана способствую исследованию формирования механизма и направления деятельности в советский период Главного управления по делам литературы и издательств Казахской Советской Социалистической республики (Главлита КазССР): обеспечение охраны тайн Государства и политико-идеологический контроль над печатной продукцией; состояние работы обллитов (областных управлений по делам литературы и издательства); изъятие и очистку книготорговой сети и библиотек от идеологических враждебной литературы; вычерки предварительной цензуры и нарушений; укомплектование работников Главлита КазССР. Ключевые слова: делопроизводственные документы, военные цензоры, вычерки, сводки, доклады, предварительная, последующая цензура. Мақалада Қазақстандағы кеңестік цензураның ерекшелігін зерттеуде қолданылатын іс жүргізу құжаттарының әлеуеті қарастырылады. Зерттеу барысында төмендегідей архив құжаттарына талдау жасалынады: Қазақстан Республикасының Орталық мемлекеттік архиві (ҚР ОМА) және Қазақстан Республикасы Президентінің архиві (ҚР ПА). Зерттеу жүргізу үшін біз архив құжаттарының келесі топтарына сүйендік: директивалық, ұйымдастырушылық-өкімдік,ақпараттық-анықтамалық. Бұл құжаттардың мақсаты қазақ халқының санасында Коммунистік партияның саяси желісін қалыптастыруға ықпал ететін, әдебиет пен баспа саласында мемлекеттік-партиялық бақылау жүйесін қалыптастыру болып табылған. 1922 жылдан бастап қалыптаса бастаған цензура механизмінің негізі, идеялық-саяси бақылау болып табылады. Қазақстан архивтерінің қорларындағы іс жүргізу материалдары Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының әдебиет істері және баспалар жөніндегі Бас басқармасының (ҚазССР Главлиті): мемлекеттің құпияларын қорғауды қамтамасыз ету және баспа өнімдеріне саяси-идеологиялық бақылау жасау; обллиттердің (облыстық әдебиет істері және баспа басқармалары) жұмысының жай-күйі; кітап сату желісі мен кітапханаларды идеологиялық жағынан «дұшпандық сипаттағы» әдебиеттерден тазарту; алдын ала цензура және өшірілген «мәтіндердің» сызбалары; ҚазКСР Главлиті басшысының қызметкерлерін жасақтау туралы кеңестік кезеңдегі қызметінің тетігі мен бағытының қалыптасуын зерттеуге ықпал етеді. Кілт сөздер: іс жүргізу құжаттары, әскери цензорлар, өшірулер, есептік ақпараттар, баяндамалар, алдын ала цензура, кейінгі цензура. The article examines the potential documents of management and record keeping in the study of the specificity of Soviet censorship in Kazakhstan. These archival documents were used to analyze State Central Archive of the Republic of Kazakhstan (SCA RK) and Archive of President of the Republic of Kazakhstan (AP RK). To conduct the study, we relied on the following types of archival materials: directive, regulatory and administrative, information and reference. The given documents formed in the system of state-party control of the sphere of literature and publishing. The aim of this control is to form the political line of the Communist Party in the minds of Kazakh population. The basis of ideological and political control is the mechanism of the censorship the shape of which starts from 1992. Documents of management and record keeping materials in the funds of archival institutions of Kazakhstan contribute to the study of the formation of the mechanism and direction of activity in the Soviet period of the General Administration of literature and publishing of the Kazakh Soviet Socialist Republic (Glavlit KazSSR): ensuring the protection of the State secrets, political and ideological control over printed materials; work status of obllit (Regional Department of Literature and publishing house); withdrawal and cleaning of bookselling network and libraries from “hostile ideological literatures”; crossing out preliminary censorship and violations; manning employees of Glavlit KazSSR. Keywords: documents of management and record keeping, military censors, crossing out, summaries, reports, preliminary, post-censorship.