ХІХ ҒАСЫР СОҢЫ МЕН ХХ ҒАСЫР БАСЫНДАҒЫ ЖЕТІСУДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫНДАҒЫ ТАТАР ҰЛТ ӨКІЛДЕРІНІҢ ҚЫЗМЕТІ

This article describes the representatives of the Tatar nation in the economic life of the Zhetysu region, which became part of the Russian Empire in the second half of the 19th century. Namely, on the basis of archival materials, some data are given on fairs, mobile trade, and stationary trading places and the contribution of the Tatars, which had a significant impact on the economic growth of the region. In the 60- 80s of the 19th century, the Zhetysu was part of two governor generals and was in the middle of the markets of China in the East and Central Asia in the South, which of course was due to the great strategic interest of the Russian Empire. For this reason, it was in this region of Kazakhstan that battered entrepreneurs from all over the empire came. And this article is an attempt to describe the significant contribution of Tatar entrepreneurs and contribute to the development of the region’s economy. The type of Tatar trade with local Kazakh and Kyrgyz, which began initially with traveling trade, developed over time. It grew to seasonal fairs and then continued with the opening of permanent trading houses and permanent places of work for the local population. And this article provides information on the contribution of these fairs and trading houses to the economic development of the region. Monthly and annual incomes, the number and names of some Tatar merchants are given. Among these names, there is also information about the activities of Iskhak Gabdulvaliev, a major merchant, philanthropist, and unofficial leader of the local Tatars in the city of Verny, the center of the Zhetysu region. Keywords: Zhetysu,Verny, Tatars, Kazakhs, Kyrgyz, merchants, trade, fair, Iskhak Gabdulvaliyev. Бұл мақалада ХІХ ғасырдың екінші жартысынан бастап Ресей империясының құрамына толықтай енген Жетісу өңірінің экономикалық өміріндегі татар ұлт өкілдерінің алған орны сипатталған. Дәлірек айтсақ, аталмыш аймақтың экономикалық дамуында орын алған жәрмеңкелер, жылжымалы сауда және стационарды сауда орындарының қалыптасуы мен татарлардың нақты атқарған қызметтері архив деректері негізінде келтірілген. ХІХ ғасырдың 60-80 жылдары Түркістан, кейінірек Дала және қайтадан Түркістан генерал- губернаторлықтарының құрамына енген Жетісу облысының Шығыста Қытай, Оңтүстікте Орталық Азия нарықтарының ортасында орналасуы Ресей империясының тарапынан аса үлкен стратегиялық қызығушылық тудырды. Осы орайда дәл осы аймаққа империяның түпкір-түпкірінен сауданың майын ішкен саудагерлер келген еді. Және бұл мақала осы саудагерлердің ішінде татарлардың үлесі мен нақты атқарған қызметтері жайында жазылған. Татарлардың ең алғаш жылжымалы саудагерлікпен жергілікті қазақ-қырғыз халықтарымен басталған сауда түрі уақыт өткен сайын дами түсті. Мезгілдік жәрмеңкелерге дейін көтеріліп, кейін тіпті түбегейлі тұрақты сауда орындары мен жергілікті халық үшін тұрақты жұмыс орындарының ашылуымен жалғасты. Дәл сол аталмыш жәрмеңкелер мен сауда орталықтарының аймақтағы экономикалық дамуындағы үлесі жайында осы мақала мағлұмат береді. Айлық пен жылдық табыстары, татар көпестерінің саны мен кейбір есімдер келтірілген. Сондай есімдердің ішінде Жетісу облысының орталығы Верный қаласының белді көпесі, меценаты мен жергілікті татарлардың бейресми көшбасшысы – Исхак Габдулвалиевтің үлесі туралы да мағлұматтар бар. Кілт сөздер: Жетісу, Верный, татарлар, қазақтар, қырғыздар, көпестер, сауда-саттық, жәрмеңке, Исхак Габдулвалиев. В данной статье дается описание представителей татарской нации в экономической жизни Семиреченской области, полностью вошедшей в состав Российской империи со второй половины ХIХ века.А именно, на основе архивных материалов приводятся некоторые данные по ярмаркам, передвижной торговли и стационарных торговых мест и вклад татар, оказавших значительное влияние на экономический подъем края. В 60-80 годах ХIX века Семиреченская область, входила в состав двух генерал-губернаторств и находилась посредине рынков Китая на Востоке и Средней Азии на Юге, что конечно же обусловливалось большим стратегическим интересом со стороны Российской империи. По этой причине именно в этот регион Казахстана приезжали видавшие виды предприниматели со всей империи. И в данной статье попытка описать значительный вклад татарских предпринимателей и вклад в развитие экономики данного региона. Тип татарской торговли с местными казахами и киргизами, начавшаяся изначально с передвижной торговли, со временем развивался. Она выросла до сезонных ярмарок, а потом продолжилось открытием постоянных торговых домов и постоянной место работы для местного населения. И в этой статье предоставлена информация о вкладе этих ярмарок и торговых домов в экономическое развитие региона. Приведены месячные и годовые доходы, количество и имена некоторых татарских купцов. Среди этих имен есть и сведения о деятельности ИсхакаГабдулвалиева, крупного купца, мецената и неофициального лидера местных татар города Верный, центра Семиреченской области. Ключевые слова: Семиречье, Верный, татары, казахи, кыргызы, купцы, торговля, ярмарка, Исхак Габдулвалиев.