«КОВЕР ТКАТЬ, ЧТО ИГЛОЙ КОЛОДЕЦ КОПАТЬ»: ИССЛЕДОВАНИЕ, СОХРАНЕНИЕ И РАЗВИТИЕ КАЗАХСКОГО КОВРОТКАЧЕСТВА

Қазақтың кілем тоқу өнері – ХХ ғасырдағы құлдырауға қарамастан, бүгінгі күнге дейін жеткен бірегей дәстүрлі әйелдер тәжірибесінің бірі. Алайда, дәстүрлі форматпен айналысатын қолөнершілер жылдан жылға азайып барады. Кілем тоқу «кездемесінде» рәсімдер, жоралғылар, мерекелер, музыка, ғалам туралы ұғымдар, мифтер, аңыздар, наным-сенімдер және тағы басқалар үйлесімді түрде «тоқылған» немесе олармен байланысты. Бұл дегеніміз, оны жоғалтып алатын болсақ, бір қарағанда көрінгеннен әлдеқайда көп нәрседен айрылу қаупі бар дегенді білдіреді. Бұл мақала материалдық емес мәдени мұраның маңызды бөлігі ретінде қазақтың кілем тоқу өнерін зерттеу, сақтау және дамыту мәселелерін жариялауға арналған. Белгіленген шеңберде авторлар бірқатар өзекті қызмет бағыттарын ажыратады. Белгіленген шеңберде авторлар аймақтық және рулық ерекшелік мәселелерімен байланысты қазақтың кілем тоқу құбылысын одан әрі зерттеудің бірқатар өзекті бағыттарын; тоқу процесімен қатар жүретін салт-жоралар мен рәсімдерді; тоқу құралдарымен байланысты халықтық ұғымдарды бөліп көрсетеді. Сонымен қатар, мақалада дәстүрлі кілем тоқуды сақтау мен дамытудың кейбір шараларының мәні ашылады. Мақала ҚР Материалдық емес мәдени мұраны қорғау жөніндегі ұлттық комитеті сарапшыларының 2022-2023 жылдары Қызылорда облысының қолөнершілері арасында және елдің басқа да облыстарында (алдын ала зерттеулер) далалық материалдарына негізделген. Кілт сөздер: қазақтың кілем тоқуы, сақтау, табыстау, дамыту, материалдық емес мәдени мұра, тасымалдаушылар. Казахское ковроткачество – одна из уникальных традиционных женских практик, которая несмотря на перипетии ХХ века дошла до сегодняшнего дня. Однако, с каждым годом практикующих традиционный формат мастериц становится все меньше и меньше. В «ткань» ковроткачества гармонично «вплетены» или с ними связаны обряды, ритуалы, празднества, музыка, представления о вселенной, мифы, легенды, суеверия и многое другое. Это означает, что, теряя его, мы рискуем потерять гораздо больше, чем кажется на первый взгляд. Настоящая статья посвящена освещению проблем исследования, сохранения и развития казахского ворсового ковроткачества как важной части нематериального культурного наследия. В рамках обозначенного авторы выделяют ряд актуальных направлений дальнейшего исследования феномена казахского ковроткачества, связанных с вопросами региональной и родоплеменной специфики; ритуалы и обряды, сопровождающие процесс ткачества; народные представления, связанные с ткацкими инструментами. Кроме этого, в статье раскрыта сущность некоторых мер по сохранению и развитию традиционного ковроткачества. Статья основана на полевых материалах экспертов Национального комитета по охране нематериального культурного наследия РК преимущественно в среде мастериц Кызылординской области в 2022-2023 годах и в других областях страны (предварительные исследования). Ключевые слова: казахское ковроткачество, сохранение, передача, развитие, нематериальное культурное наследие, носители. Kazakh carpet weaving is one of the unique traditional practices of women which, despite the vicissitudes of the twentieth century, has survived to the present day. However, every year there are fewer and fewer women practicing the traditional format. Rites, rituals, festivals, music, ideas about the universe, myths, legends, superstitions and much more are harmoniously “woven” into the “fabric” of carpet weaving. This means that when we lose it, we risk losing much more than meets the eye. This article focuses on the research, preservation and development of Kazakh carpet weaving as an important part of intangible cultural heritage. Within the framework of the outlined, the authors highlight a number of topical areas of activity. Within the framework of the indicated, the authors identify a number of topical areas for further research into the phenomenon of Kazakh carpet weaving related to issues of regional and tribal specificity; rituals and ceremonies accompanying the process of weaving; folk beliefs associated with weaving tools. In addition, the article reveals the essence of some measures for the preservation and development of traditional carpet weaving. The article is based on fieldwork by experts of the National Committee for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage of the Republic of Kazakhstan mainly among the artisans of Kyzylorda region in 2022-2023 and in other regions of the country (preliminary research). Key words: Kazakh carpet weaving, conservation, transmission, development, intangible cultural heritage, bearers.