ТАУСАМАЛЫ ҚОРЫМЫНЫҢ ҚОРШАУЛАРЫ БАР ҚОРҒАНДАР1

В статье представлены материалы археологических исследований, проведенных в 2020-2022 годах сотрудниками ТОО «Археологическая экспедиция» на курганах раннего железного века могильника Таусамалы. Памятник расположен в Аксуском районе Жетысуской области Республики Казахстан. В 30 м к востоку от поселка Таусамалы и в 1,5 км к юго-востоку от районного центра поселка Жансугуров. Могильник занимает конус выноса реки Аксу в ущелье хребта Кайракколь, на выходе ее из Капал- Арасанской котловины. В его составе насчитывается около 122 насыпей. За период работы с 2020 по 2022 гг. исследовано 10 курганов. В 2020 году два кургана №№33 и 34, в 2021 году два кургана №№2 и 90, в 2022 году шесть курганов №№25, 91, 92, 93, 94, 95. В список можно включить курган, раскопанный в 2019 году в рамках аварийных работ на трассе Алматы-Усть-Каменогорск. Значительную часть могильника 1 Жұмыс «Алматы облысындағы Пазырық мәдениеті ескерткіштерін зерттеу» жобасы бойынша жүргізілді 2 Работа выполнена по проекту «Исследование памятников пазырыкской культуры в Алматинской области» составляют курганы с оградами на расстоянии от насыпи. За период работы по проекту археологические исследования проведены на двух №33 и №95. Ограда первого кургана прямоугольная, ограда второго круглой формы. В обоих курганах обнаружены погребения в каменных ящиках. Ориентировка погребенных в западный сектор. Погребального инвентаря при исследовании не обнаружено. Аналогии курганам обнаруживаются в памятниках конца I тыс. до н.э. и рубежа эр на территории Жетысу. Наблюдаются и более отдаленные связи к памятникам Восточного Казахстана, Саяно-Алтая и Монголии. Ключевые слова: Жетысу, ранний железный век, могильник Таусамалы, курганы, ограды. Мақалада 2020-2022 жылдары «Археологиялық экспедиция» ЖШС қызметкерлері Таусамалы қорымының ерте темір дәуірінің қорғандарында жүргізген археологиялық зерттеулердің материалдары келтірілген. Ескерткіш Қазақстан Республикасы Жетісу облысының Ақсу ауданында орналасқан. Таусамалы кентінен шығысқа қарай 30 м және Жансүгіров кентінің аудан орталығынан оңтүстік- шығысқа қарай 1,5 км. Қорым Қаракөл жотасының шатқалындағы Ақсу өзенінің конусын, оның Қапал- Арасан ойпатынан шығатын жерін алып жатыр. Оның құрамында шамамен 122 үйінді бар. 2020 жылдан 2022 жылға дейінгі жұмыс кезеңінде 10 қорған зерттелді. 2020 жылы № № 33 және 34 екі қорған, 2021 жылы № № 2 және 90 екі қорған, 2022 жылы алты қорған №№25, 91, 92, 93, 94, 95 Тізімге 2019 жылы Алматы-Өскемен тас жолындағы апаттық жұмыстар аясында қазылған қорғанды қосуға болады. Қорымның едәуір бөлігін үйіндіден алыс жерде қоршаулары бар қорғандар құрайды. Жоба бойынша жұмыс барысында археологиялық зерттеулер №33 және №95 екеуінде жүргізілді. Бірінші қорғанның қоршауы тікбұрышты, екінші дөңгелек пішінді қоршау. Екі қорғанда да тас жәшіктердегі жерлеу орындары табылды. Батыс секторына жерленгендерді бағдарлау. Зерттеу кезінде жерлеу құралдары табылған жоқ. Қорғандарға ұқсастықтар б.з. д. I мыңжылдықтың соңы мен Жетісу аумағындағы эр шекарасының ескерткіштерінде кездеседі. Шығыс Қазақстан, Саян-Алтай және Моңғолия ескерткіш- теріне одан да алыс байланыстар байқалады. Кілт сөздер: Жетісу, ерте темір дәуірі, Таусамалы қорымы, қорғандар, қоршаулар. The article presents the materials of archaeological research conducted in 2020-2022 by the employees of the Archaeological Expedition LLC on the mounds of the Early Iron Age burial ground of Tausamaly. The monument is located in the Aksu district of the Zhetysu region of the Republic of Kazakhstan. 30 m east of the village of Tausamaly and 1.5 km southeast of the district center of the village of Zhansugurov. The burial ground occupies the cone of the outflow of the Aksu River in the gorge of the Kairakkol ridge, at its exit from the Kapal- Arasan basin. It consists of about 122 mounds. During the period of work from 2020 to 2022, 10 mounds were investigated. In 2020 there will be two mounds No. 33 and 34, in 2021 there will be two mounds No. 2 and 90, in 2022 there will be six mounds №№25, 91, 92, 93, 94, 95. The list may include a mound excavated in 2019 as part of emergency work on the Almaty – Ust-Kamenogorsk. A significant part of the burial ground consists of mounds with fences at a distance from the embankment. During the period of work on the project, archaeological research was carried out at two sites No. 33 and No. 95. The fence of the first mound is rectangular, the fence of the second is round. Burials in stone boxes were found in both mounds. Orientation of the buried to the western sector. No burial equipment was found during the study. Analogies to the mounds are found in the monuments of the end of the I millennium BC and the turn of the era on the territory of Zhetysu. There are also more distant connections to the monuments of Eastern Kazakhstan, Sayano-Altai and Mongolia. Keywords: Zhetysu, Early Iron Age, Tausamaly burial ground, mounds, fences.