Suid-Afrikaanse ouers se dilemma: Is die muis nou baas? Die soeke na groter sekerheid oor lyfstraf tuis

Opsomming Die uitoefening van ouerlike tug deur middel van lyfstraf is tans ongrondwetlik ná die Konstitusionele Hof-uitspraak in Freedom of Religion South Africa v Minister of Justice and Constitutional Development 2020 1 SA 1 (KH) (hierna FOR SA). Die ongrondwetlikheidsverklaring kom te midde van ’n krisis oor geweld teen vroue en kinders in Suid-Afrika en is in daardie opsig begryplik. Nogtans val dit ook saam met ’n drastiese agteruitgang in kinderdissipline en -gedrag en onrusbarende jeugmisdaadsyfers. Boonop het die hof etlike vrae onbeantwoord gelaat en die saak aan die parlement oorgelaat om op ’n reguleringsraamwerk te besluit. Dít het ouers wat tot dusver redelike en matige lyfstraf tuis toegepas het, in onsekerheid gedompel. Hierdie artikel ondersoek die daarstel van ’n reguleringsraamwerk wat ’n balans tref tussen geweldsvergrype en redelike ouertug. Dit word gedoen deur eerstens die plaaslike ontwikkelings ten opsigte van lyfstraf as vonnisopsie, in skole en in die huis in besonderhede te bestudeer. Daarna word die regstandpunt in ander, vergelykbare Afrikalande en Kanada verken. Lyfstraf tuis word tans nog in al dié lande toegelaat. Die regstandpunt in veral Botswana en Kanada is glashelder ten gunste van redelike en matige lyfstraf by die huis, met duidelike voorskrifte oor wat aanvaarbaar is en wat nié. Regskenners se kritiek op hoe die ongrondwetlikheidsverklaring in FOR SA plaasgevind het, is geregverdig. Om ouers te verbied om (selfs redelike en matige) lyfstraf in die huis toe te dien, maar geen duidelike riglyne te bied nie, is nie doelmatig nie. Sonder enige leiding is die aanname dat ouers wat voortgaan om (redelike en matige) lyfstraf tuis toe te dien, die gevaar loop om strafregtelik vervolg te word. FOR SA laat die deur net op ’n skrefie oop vir die geringste toediening van lyfstraf, wat as de minimis beskou kan word. Die verskil tussen wat as matige en de minimis-lyfstraf beskou word, kos egter kopkrap en moet tans op voetsoolvlak van geval tot geval bepaal word. ’n Mens kan dus groot verskille in die uitleg daarvan verwag. Die enigste oplossing vir Suid-Afrika blyk die uitvaardiging van wetgewing te wees. Duidelik geformuleerde wetgewing sal nie net behoorlike riglyne aan ouers gee nie, maar ook ’n geleentheid bied om toepaslike strafmaatreëls in te stel vir ouers wat die grense oorskry. Nietemin het die parlement vorige pogings om die Kinderwet in dié verband te wysig afgeskiet. Of Suid-Afrika dus uiteindelik wetswysigings oor lyfstraf sal sien, sal net die tyd leer. Trefwoorde: de minimis; gemeenregtelike verweer; lyfstraf tuis; ongrondwetlik; ouerlike tugtiging; redelik en matig