ИМУЩЕСТВЕННОЕ ПОЛОЖЕНИЕ И НАЦИОНАЛЬНЫЙ СОСТАВ КУПЕЧЕСКОГО СОСЛОВИЯ В ЗАПАДНОМ КАЗАХСТАНЕ В КОНЦЕ ХIХ – НАЧАЛЕ ХХ ВЕКА

Батыс Қазақстанның бірегей тарихи-географиялық кеңістік ретінде аймақтық әлеуметтік- саяси,әкімшілік-құқықтық сипаттамаларының ерекшеліктерінің қалыптасу және даму процесі, Қазақ жерлерінің Ресей империясының құрамына он тоғызыншы ғасырдың 60- жылдарындабіржолата еніп, өлке халқының өмірінің барлық салаларында түбегейлі өзгерістер болған кезде анық байқалады. Аймақтың одан әрі дамуының ерекшеліктері табиғи-географиялық, тарихи және құқықтық алғышарттармен байланысты болып,көшпелі қазақ қоғамының Ресей империясының құқықтық орбитасына еніпдәстүрлі құқық нормаларының түбегейлі бұзылуы, әлеуметтік жіктелу, Ресей империясының славян және басқа этникалық топтарының ауқымды қоныс аударуы нәтижесінде моноэтникалық қоғамның көп ұлтты қоғамға айналуынан көрініс тапты Қалалардың өсуі, тауар-ақша қатынастарының дамуы Ресей империясының заңы бойынша артықшылықтары бар халықтың өкілдері болған көпестер санының өсуіне түрткі болды. Олардың құқықтары, міндеттері мен қызметі 1870, содан кейін 1892 жылғы Қалалық ережелермен реттелді. Көпестердің толығу көздері жергілікті қалалықтар мен Ресейдің басқа губернияларынан келген қоныс аударушылар болды. Көпестердің этникалық құрамы біршама алуан түрлі болды, оларды татарлар, башқұрттар құрады, қазақтардың өкілдерінен көпестердің қалыптасу процесі басталды. Бірақ Батыс Қазақстандағы көпестер табының негізгі бөлігін орыс көпестері құрады. Кілт сөздер: көпес табы, әлеуметтік орта, артықшылықтар, әлеуметтік-құқықтық иерархия, 1- ші, 2-ші және 3-ші гильдиялы көпестері, көпес табының куәлігі, сауда куәлігі. Процесс формирования и развития особенностей региональных социальных, политико- административных и правовых характеристик Западного Казахстана, как уникального историко- географического пространства, наиболее отчетливо прослеживается с 60-х годов ХIХ века, когда казахские земли окончательно вошли в состав Российской империи и произошла кардинальная трансформация всех сфер жизнедеятельности населения региона. Дальнейшие особенности развития региона диктовались естественно-географическими, историческими и правовыми предпосылками, выразившимися в коренной ломке традиционных норм права кочевого казахского общества, интеграции в правовую орбиту Российской империи, социальном расслоении, превращении мононационального социума в полинациональный в результате масштабной миграции славянских и иных этносов Российской империи. Рост городов, развитие товарно-денежных отношений стали стимулом для роста численности купцов, являвшихся представителями привилегированного населения согласно праву Российской империи. Их права, обязанности и деятельность регулировались Городовым положением 1870, а затем 1892 года. Источниками пополнения купеческого сословия являлись местные мещане и переселенцы из других губерний России. Этнический состав купцов было довольно пестрым, его составляли татары, башкиры, начался процесс формирования купечества из представителей казахов. Но основную долю купеческого сословия в Западном Казахстане составляли русские купцы. Ключевые слова: купеческое сословие, социальная база, привилегии, социально-правовая иерархия, купцы 1-й, 2-й и 3-й гильдий, сословное купеческое свидетельство, торговое свидетельство. The process of formation and development of the peculiarities of regional social, political, administrative and legal characteristics of Western Kazakhstan as a unique historical and geographical space has been most clearly traced since the 60s of the nineteenth century, when the Kazakh lands finally became part of the Russian Empire and a cardinal transformation of all spheres of life of the population of the region took place. Further features of the development of the region were dictated by natural- geographical, historical and legal prerequisites, expressed in the radical breaking of the traditional norms of law of the nomadic Kazakh society, integration into the legal orbit of the Russian Empire, social stratification, transformation of a mono-national society into a poly-national one as a result of large-scale migration of Slavic and other ethnic groups of the Russian Empire. The growth of cities, the development of commodity-money relations became an incentive for the growth of the number of merchants who were representatives of the privileged population according to the law of the Russian Empire. Their rights, duties and activities were regulated by the City Regulations of 1870, and then 1892. The sources of replenishment of the merchant class were local burghers and immigrants from other provinces of Russia. The ethnic composition of merchants was quite motley, it was made up of Tatars, Bashkirs, the process of forming a merchant class from representatives of Kazakhs began. But the main share of the merchant class in Western Kazakhstan was made up of Russian merchants. Keywords: merchant class, social base, privileges, social and legal hierarchy, merchants of the 1st, 2nd and 3rd guilds, estate merchant certificate, trade certificate.