АХМЕТ БАЙТҰРСЫНОВ ЖӘНЕ «ҚАЗАҚ» ГАЗЕТІ РЕСЕЙДЕГІ 1917 ЖЫЛҒЫ АҚПАН РЕВОЛЮЦИЯСЫ ҚАРСАҢЫНДА

В статье анализируется деятельность газеты «Қазақ», редакция которой сумела превратить легально действующий орган печати в трибуну выражения мнения казахской национальной интеллигенции, идей движения «Алаш», что особенно проявилось накануне Февральской революции 1917 г. в Российской империи. В научный оборот вводятся архивные документы из канцелярии Оренбургского губернатора, раскрывающие полицейский надзор над Ахметом Байтурсыновым как редактором газеты (когда агентурные сведения направлялись в жандармерию и формировались в особые дела), показывающие как царская администрация пыталась препятствовать деятельности газеты «Қазақ». Отдельно выделяется роль А. Байтурсынова как известного публициста в оценке политических событий, в освещении кризиса царского самодержавия. В статье приводятся его выводы и прогнозы на усиливающееся ухудшение отношений между самодержавной властью в России и обществом, в том числе и многочисленными политическими группами национальных окраин. Ключевые слова: Алаш, Государственная дума, Казахстан, общественное движение, Оренбург, периодическая печать, полиция, Российская империя, цензура. Мақалада редакциясы заңды жұмыс істеп тұрған баспасөз органын қазақ ұлттық зиялыларының пікірін, «Алаш» қозғалысының идеяларын айшықтайтын алаңға айналдыра білген «Қазақ» газетінің қызметі талданады, бұл әсіресе айқын көрінді. Ресей империясындағы 1917 жылғы ақпан төңкерісі қарсаңында. Орынбор губернаторы кеңсесіндегі мұрағат құжаттары ғылыми айналымға енгізіліп, Ахмет Байтұрсыновтың газет редакторы ретіндегі полициялық қадағалауы (жандармерияға барлау мәліметтері жіберіліп, ерекше жағдайларда жасақталған кезде) әшкереленіп, патша әкімшілігінің қалай араласуға тырысқаны көрсетіледі. Қазақ газетінің қызметі. А.Байтұрсынұлының белгілі публицист ретіндегі саяси оқиғаларға баға берудегі, патша самодержавиесінің дағдарысын көрсетудегі рөлін бөлек бөліп көрсетеді. Мақалада оның Ресейдегі автократиялық билік пен қоғам, оның ішінде ұлттық шеттердегі көптеген саяси топтар арасындағы қарым-қатынастардың нашарлауы туралы тұжырымдары мен болжамдары берілген. Кілтсөздер:Алаш, МемлекеттікДума, Қазақстан, қоғамдыққозғалыс, Орынбор, мерзімдібаспа-сөз, полиция, Ресейимпериясы, цензура. The article analyzes the activities of the newspaper "Kazak", the editors of which managed to turn a legally operating press organ into a platform for expressing the opinion of the Kazakh national intelligentsia, the ideas of the "Alash" movement, which was especially evident on the eve of the February Revolution of 1917 in the Russian Empire. Archival documents from the office of the Orenburg Governor are introduced into scientific circulation, revealing police supervision of Baitursynov as a newspaper editor showing how the tsarist administration tried to interfere with the activities of the Kazak newspaper. Separately stands out the role of A. Baitursynov as a well- known, brilliant publicist in assessing political events, in covering the crisis of the tsarist autocracy. The article highlights the conclusions and forecasts of Baitursynov for the ever-increasing deterioration in relations between the autocratic power of Russia and the people, including numerous political groups of national outskirts. Keywords: Alash, State Duma, Kazakhstan, public movement, Orenburg, periodicals, police, Russian Empire, censorship.