THE EVALUATION OF THE MOTIFS ON THE QADIRIYYA AND NAQSHBANDIYYA DERVISH CLOTHES IN TERMS OF TURKISH ISLAMIC DECORATIVE ART

Tasavvuf mensupları tarafından kullanılan ve “cihaz-ı tarikat, derviş çeyizi” gibi kavramlarla ifade edilen eşyalar malzeme, teknik ve süslemeleri ile Türk İslam sanat tarihi açısından önemli etnografik eserlerdir. Derviş çeyizlerinden kıyafetleri tâc-ı şerifler, sikke, destâr, arakıyye, gül mühürler, hırka, tennure, destegül, haydariyye, hüseyniyye, rida, ferace, cübbe, kemer, elif lam bend, şedd, tığbend, kanberiyye, destimâl, habbe, palheng, kamarçin türünde eserler oluşturmaktadır. Bu eserler tüm tarikatlarda bezeme açısından genel olarak sade bir yapı sergilerken Kadiriyye ve Nakşibendiyye tarikatlarındaki nakışlar dikkat çekmektedir. Bu çalışmada Kadiriyye ve Nakşibendiyye tarikatlarında iki ile dört terkli tâc-ı şeriflerde, kemer ve hırkalarda işlenen nakışları oluşturan motifler araştırılmıştır. Kaynaklarda bu motiflere bedâhe adı verilmekle birlikte bedâhenin elif, kandil ve servi motiflerinden oluştuğu belirtilmekte, bedâhe isminin verilmesinin sebebi açıklanmamaktadır. Bu nedenle bedâhenin bir motif mi yoksa bu tür bezemenin genel adı mı olduğu konuları da netlik kazanmamıştır. Kadiriyye ve Nakşibendiyye kıyafetlerindeki motiflerin analizinin yapılması ve Türk İslam sanatına ait mimari, el sanatları örneklerindeki benzer süslemelerle yapılan karşılaştırmalar sonucunda bu kıyafetlerdeki stilize geometrik motiflerin ayrıntıda stilize baklava motifi olarak tanımlanan süslemeler olarak farklı eserler üzerinde kullanıldığı görülse de tarikat kıyafetlerinde bu durumun özel bir şekil aldığı tespit edilmiştir. Yapılan araştırmalar sonucunda bedâhe kavramının eserler üzerinde yer alan ve farklı kombinasyonlarla bir araya gelen stilize geometrik kompozisyonları ifade ettiği, bu kombinasyonlarla servi, kandil ve elif olarak ayırt edilen süslemelerin oluşturulduğu görülmüştür. Bedâhe kompozisyonlar Türk İslam sanatında Kadiriyye ve Nakşibendiyye kıyafetleri ile ilgili tarikatların mimari eserlerinde görülmeleri bakımından da ünik bezemelerdir.