İbn Rüşd’de Bilginin Mahiyeti, Oluşumu ve Heyûlânî Akıl

İbn Rüşd’ün bilgi felsefesine dair görüşleri onun en orijinal görüşlerinden biri olduğu için böyle bir çalışma yapılmıştır. Bu çalışma yapılırken hem tasvirî hem de analitik yöntem kullanılmıştır. Makalede bilginin imkânı, bilginin tanımı, bilgi çeşitleri, tekil ve tümel bilgi, tanrısal ve insanî bilgi, heyûlânî ve aklî sûretler, bilgi vasıtaları: duyu, hayal ve akıl gibi konu başlıklarına yer verilmiştir. Makalede şu sonuçlara varıldığı söylenebilir: İnsana ait olması açısından ve başlangıç itibariyle bilgi bilkuvve, zannî ve duyusal iken yetkinliği itibariyle bilgi bilfiil, kesin ve aklîdir. Buna göre insanda öyle bir bilişsel güç bulunmalıdır ki bilgi açısından kuvveden fiile, tekilden tümele ve apriori olandan aposteriori olana geçiş yapılabilsin. İşte bu güç hayal gücüdür ve bu, heyûlânî aklın bir parçasıdır. İbn Rüşd Yeni Eflâtuncu sudûr teorisini ve tümel akıl öğretisini kabul etmediğinden akılların ontolojik birliğini reddeder, bilginin nesnel ve ontolojik birliğini heyûlânî aklın birliği düşüncesiyle aşmaya çalışır. Dolayısıyla bilginin oluşmasında duyu, hayal, heyûlânî ve faal akıl devreye girer. Bu anlayış onun cevher merkezli felsefesiyle uyum arz eder.