"MOLLA NASREDDİN" VE TÜRKİYE MIZAH BASININDA KULLANILAN ORTAK TÜRLER

Makalede, büyük gelişim süreci geçen mizahın Avrupa ve Doğu halklarının edebiyat ve basınındaki yeri, tarihsel gelişim aşamaları ve gelişim süreci tutarlı bir şekilde takip edilmektedir. 19.-20. yüzyıllarda yeni nitelikler edinen Türk hicivinin özel bireysel özellikleri ortaya çıkarılır, dünya hicivinin ilerici geleneklerinden ve ilginç örneklerinden yararlandığı gerçeğine değinilir. Türk, Arap ve Fars halklarının mizah edebiyatında fabl, fıkra, hiciv, kaside, kıta, rubai, nazire vs. gibi ortak türler vardır. Bir sonraki aşamada mizahın sınırları - felyeton, mizahlı nesir örnekleri, komedi, satirik hikaye, uzun hikaye, roman, vodvil, manzum şiir vb. türler katkısıyla daha da genişler ve zenginleşir. Çalışmada, tüm bu ortak türlerin hem Azerbaycan, hem de Türkiye`de yayımlanan mizah basınında kullanımı ortaya çıkarılır. Türkiye'de mizah basınının temelleri, "Molla Nasreddin" dergisinden 36 yıl önce çıkan “Diyojen” (1870) dergisi ile atılmıştır. Bu derginin yanı sıra daha sonra basılan “Hayal” (1873), “İstikbal” (1873), “Latife” (1873), “Çıngıraklı Tatar” (1873), “Kahkaha” (1874), “Geveze” (1875), “Çaylak” (1876-1877) gibi mizah gazete ve dergiler kuşkusuz ki, “Molla Nasreddin” üzerinde etkili olmuştur. Aynı zamanda “Molla Nasreddin” dergisinin de Türkiye'de yayınlanan “Karagöz” (1908), “Nekregu” (1908), “Zuhuri” (1908), “Hacivat” (1908), “Geveze” (1908), “Kalem” (1908), “Boşbogaz ile Güllabi” (1908), “Dalkavuk” (1908), “Laklak” (1909) ve diğer mizah gazete ve dergilerin konu ve sorunlar üzerindeki güçlü etkisi, tür çeşitliliği ve karikatür geleneklerinin oluşumu olgular temelinde yorumlanır. Karşılıklı edebî bağlar sonucunda Celil Memmedguluzade, Mirza Alekber Sabir, Salman Mumtaz, Ali Nazmi, Namik Kemal, Ziya Paşa, Abdullah Cevdet ve diğer şair ve yazarlar birbirlerinin eserlerinden yararlanır, ortak türlere yönelerek, parodiler ve periphrasisler ortaya çıkarırlar.