ИСТОРИКО-ГЕОГРАФИЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ КАЗАХСКОЙ ЗЕМЛИ АРАБСКИМИ ДЖИХАНГЕЗАМИ IX-X ВЕКОВ

Мақалада ІХ-Х ғасырлардағы қазақ жерінің араб зерттеушілері тарапынан зерттеу барысындағы жазба деректеріне шолу жасалып, жер су атауларына талдау жасалынған. Сонымен бірге олардың жазбаларындағы жер су атауларындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтар туралы сөз қозғалған және оны қазіргі кездегі атауларымен салыстырылды. Ең алғашқы зерттеулер қазақ жерінде ортағасырда жүргізілген болатын. Зерттеулердің бастауы араб саяхатшылардар басталды. Араб және парсы зерттеушілер қазақ жерлерін картаға түсіріп отырған. Жергілікті атауларға ерекше мән берген болатын. Әсіресе, өзен және көл атаулары осы уақытқа дейін сақталып келеді. Жазбалар ескі жазумен жазылған. Мақалада Осман империясының Орталық мұрағатынан алынған деректер қолданылған. Зерттеу жұмыстарында электронды кітапханалардың құнды деректеріне талдаулар келтірілген. Ежелгі қалалар, олардың тіршілігі, мекен еткен халықтардың дәстүрлеріне шолу жасалынған. Әрбір зерттеушінің еңбектеріне талдау жасалып, қазіргі Қазақстан картасындағы атаулармен сәйкестендіріліп, қорытындылар шығарылды. Ежелгі қалалардың климаттық жағдайы мен өзен- көлдердің гидрологиялық режимі географиялық тұрғыда талданды. Зерттеушілердің ежелгі карта- сызбалары қазіргі географиялық картамен салыстырылып, салыстырмалы-географиялық сипаттама жасалды. Ортағасырда араб саяхатшылары қазақ жері туралы құнды географиялық деректер қалдырды. Кілт сөздер. жиһангез, саяхат жасау, орта ғасыр, экспедиция, тарихи-географиялық деректер, Ұлы жібек жолы, араб жазбалары, жылнама, тарихи карта, географиялық атау, топонимдер, тарихи сызба. В статье сделан обзор письменных источников в ходе исследования арабскими исследователями казахской земли ІХ-Х веков, проведен анализ названий вод Земли. В то же время речь в их трудах шла о сходствах и различиях в названиях земной воды и сравнивалась с ее нынешними названиями. Первые исследования проводились на казахской земле в средневековье. Начало исследований положили арабские путешественники. Арабские и персидские исследователи наносили на карту казахские земли. Особое внимание было уделено местным названиям. Особенно до сих пор сохранились названия рек и озер. Записи написаны старой надписью. В статье использованы данные из Центрального архива Османской империи. В исследовательских работах представлен анализ ценных данных электронных библиотек. Дан обзор древних городов, их жизни, традиций народов, населявших их. Были проанализированы труды каждого исследователя, сопоставлены с названиями на карте современного Казахстана и сделаны выводы. Географически проанализированы климатические условия древних городов и гидрологический режим рек и озер. Древняя карта-схема исследователей была сопоставлена с современной географической картой и составлена сравнительно-географическая характеристика. В средневековье арабские путешественники оставили ценные географические данные о казахской земле. Ключевые слова. путешественник, путешествия, средневековье, экспедиция, историко- географические данные, Великий Шелковый путь, арабские надписи, летопись, историческая карта, географическое название, топонимы, историческая схема The article provides an overview of written sources in the course of the study by Arab researchers of the Kazakh land of the IX-X centuries, the analysis of the names of the waters of the Earth is carried out. At the same time, their writings dealt with the similarities and differences in the names of the earth's water and compared it with its current names. The first studies were conducted on the Kazakh land in the Middle Ages. The beginning of the research was laid by Arab travelers. Arab and Persian researchers mapped Kazakh lands. Special attention was paid to local names. Especially the names of rivers and lakes are still preserved. The entries are written in an old inscription. The article uses data from the Central Archive of the Ottoman Empire. The research papers present an analysis of valuable data from electronic libraries. An overview of ancient cities, their life, traditions of the peoples who inhabited them is given. The works of each researcher were analyzed, compared with the names on the map of modern Kazakhstan and conclusions were drawn. The climatic conditions of ancient cities and the hydrological regime of rivers and lakes are geographically analyzed. The ancient map-scheme of the researchers was compared with a modern geographical map and a comparative geographical characteristic was compiled. In the Middle Ages, Arab travelers left valuable geographical data about the Kazakh land. Keywords. traveler, travel, the Middle Ages, expedition, historical and geographical data, the Great Silk Road, Arabic inscriptions, chronicle, historical map, geographical name, toponyms, historical scheme