ХХ ҒАСЫРДЫҢ 30-ЖЫЛДАРЫНДАҒЫ АШАРШЫЛЫҚ ҚАСІРЕТІ МЕН ҚАЗАҚТАРДЫҢ АЛТАЙ МЕН СІБІРГЕ КҮШТЕП «ҚОНУЫ» ТАРИХЫНАН (ПАВЛОДАР ЕРТІС ӨҢІРІНІҢ МАТЕРИАЛДАРЫ НЕГІЗІНДЕ)

В данной статье рассматриваются вопросы, связанные с вынужденной миграцией казахского населения в начале 30-х годов XX века. Страшный голод, разразившийся в результате силовых кампаний советской власти по конфискации имущества так называемых «баев» и заготовке сельхозпродукции, стал детонатором массового бегства населения за пределы Казахстана и их массовой гибели, как по пути следования, так и в местах пребывания. Эта трагедия до сих пор мало исследована в силу идеологических стереотипов, прочно засевших в общественное сознание. На современном этапе происходят кардинальные изменения, выраженные в объединении усилий научных сообществ и государственных структур по изучению и реабилитации жертв массовых политических репрессий. В статье предпринята попытка всесторонне проанализировать комплекс письменных и устных источников, раскрывающих причины, обстоятельства массовых откочевок, их направления, масштабы и последствия трагедии. Для показа ее региональной особенности было взято Павлодарское Прииртышье, близко граничащее с Алтайским краем и Западной Сибирью. Население этого региона сильно пострадало от голода. Подавляющее большинство составляли казахи, проживавшие в сельской местности и занимавшиеся кочевым скотоводством. Их обложение «зверскими» планами хлебозаготовок, силовой перевод на оседлость, «раскулачивание и конфискация» являются ключевыми маркерами очевидной цели большевиков, заключавшейся в выработке репрессивной тактики по подчинению национальных окраин интересам советского тоталитарного государства. Ключевыеслова: сельхоззаготовки, массовый голод, «укочевка», «откочевники», Павлодарское Прииртышье, Алтай, «Сибкрай». Бұл мақалада ХХ ғасырдың 30-шы жылдарының басындағы қазақ халқының күштеп қоныс аударуына байланысты мәселелер қарастырылған. Кеңес үкіметінің «байлар» деп аталатындардың мүлкін тәркілеу және ауылшаруашылық өнімдерін жинау науқандарының нәтижесінде басталған алапат ашаршылық халықтың Қазақстаннан тысқары жерлерге жаппай қашуының және олардың жаппай қырылуының детонаторына айналды. Бұл трагедия қоғамдық санада берік орныққан идеологиялық таптаурындардың салдарынан әлі де аз зерттелген. Қазіргі кезеңде ғылыми қауымдастықтар мен мемлекеттік органдардың жаппай саяси қуғын-сүргін құрбандарын зерттеу және ақтау жөніндегі күш-жігерін біріктіруден көрінетін түбегейлі өзгерістер орын алуда. Мақалада жаппай көші-қонның себептерін, жағдайларын, олардың бағыттарын, трагедияның ауқымы мен салдарын ашатын жазба және ауызша дереккөздер кешенін жан-жақты талдауға тырысады. Аймақтық ерекшеліктерін көрсету үшін Алтай өлкесі мен Батыс Сібірмен тығыз шектесетін Павлодар Ертіс өңірі алынды. Бұл өлкенің халқы аштықтан қатты зардап шекті. Басым көпшілігі ауылды жерлерде тұрып, көшпелі мал шаруашылығымен айналысқан қазақтар болды. Оларды астық сатып алудың «қатыгез» жоспарларымен таңу, отырықшы өмірге күштеп көшіру, «иліктен шығару және тәркілеу» большевиктердің ұлттық шет аймақтарды кеңестік мүддеге бағындырудың репрессиялық тактикасын жасау болатын айқын мақсатының негізгі белгілері болып табылады. Түйінді сөздер: азық-түлік жинауы, жаппай ашаршылық, «босқындар», Павлодар Ертіс ауданы, Алтай, «Сибкрай». This article discusses issues related to the forced migration of the Kazakh population in the early 1930s. The terrible famine that broke out as a result of the forced campaigns of the Soviet government to confiscate the property of the so-called "bays" and harvest agricultural products became the detonator of the mass flight of the population outside of Kazakhstan and their mass death, both along the route and in places of stay. This tragedy is still little studied due to ideological stereotypes that are firmly planted in the public consciousness. At the present stage, cardinal changes are taking place, expressed in the unification of the efforts of academic communities and government agencies to study and rehabilitate the victims of mass political repressions. The article attempts to comprehensively analyze the complex of written and oral sources that reveal the causes, circumstances of mass migrations, their directions, the scale and consequences of the tragedy. To show its regional features, we have chosen the Pavlodar Irtysh region, which closely borders the Altai Territory and Western Siberia. The population of this region suffered greatly from the famine. The vast majority were Kazakhs who lived in rural areas and were engaged in nomadic cattle breeding. Their imposition with "brutal" plans for grain procurement, forced transfer to settled life, "dispossession and confiscation" are key markers of the obvious goal of the Bolsheviks, which was to develop repressive tactics to subordinate the national outskirts to the interests of the Soviet totalitarian state. Keywords: massive famine; «ukochevka»; Kazakhs «otkochevniki»; Pavlodar Irtysh region; Altai; Siberia.