XIX. Asırda Bir Sûfî Şair: Seyfeddin Bosnevî, Tasavvufî Yönü ve Şiirleri

XIX. asir, Osmanli Devleti’nin ekonomik, siyasi ve sosyal sorunlarla mucadele ettigi, buna mukabil toplumsal hayatta onemli islahatlar yapma gayretinde oldugu bir donemdir. Bu asirda Devlet, yuzunu Bati’ya donmus, yuz yuze gelinen sorunlar karsisinda basta Tanzimat ve Islahat Fermanlari olmak uzere siyasi, sosyal ve kulturel hayatta koklu degisikliklere gidilmistir. XIX. asirda idâri, askeri, mâli vb. bircok alanda gorulen zihniyet donusumu kendisini kulturel hayatin en onemli unsurlarindan biri olan edebi sahada da gostermistir. Bu donusumden ve sosyo-kulturel hayatta gorulen yeniliklerden etkilenen klâsik Turk edebiyati, XIX. asirda bircok sair yetistirmekle beraber, eski sairleri taklitten oteye gidememistir. Ote yandan din ve tasavvuf da onceki asirlarda oldugu gibi bu edebi gelenegin temel kaynaklari olma hususiyetlerini devam ettirmistir. Bu asirda yetisen ve agirlikli olarak dini-tasavvufi siirler kaleme alan sairlerin cogunlugu basta Mevlevilik ve Naksibendilik basta olmak uzere cesitli tarikat zumrelerine mensup kimselerdir. Dini-tasavvufi muhtevali siirlerin agirliginin daha acik sekilde hissedildigi bu asirda yasamis mutasavvif sairlerden biri de Seyfeddin Bosnevi’dir. Şuarâ tezkireleri ile devrin tasavvufi hayatinin ele alindigi Sefine-i Evliyâ, Sicill-i Osmâni ve Tuhfe-i Nâili gibi tabakat kitaplarinda taramalar yapilmis, ancak Seyfeddin Bosnevi hakkinda herhangi bir malumat elde edilememistir. Kaynaklarda hayati ile ilgili herhangi bir bilgi yer almayan Seyfeddin Bosnevi ile ilgili tespitler, kaleme aldigi siirler vasitasiyla yapilmistir. Şairin tespit edilebilen tek eseri, hayati hakkindaki bilgilerin de elde edildigi siirlerini ihtiva eden ve kutuphane kayitlarinda Manzume-i Bosnevi olarak yer alan risalesidir. Buna gore ailesi musirlik yapmis olan sair, aslen Saraybosnali olup memleketinden goc ederek Istanbul’a gelmistir. Ardindan Naksibendi tarikatinin XIX. asirdaki onemli temsilcilerinden Kutahyali Evliyâzâde Şeyh Ismâil Hakki Efendi’ye intisap etmistir. Istanbul’un ardindan hayatinin bir kismini da Bursa’da gecirdigi tahmin edilen sair, kaleme aldigi manzumelerinde mursidi Evliyâzâde Ismâil Hakki’yla ilgili de teferruatli bilgilere yer vermistir. XIX. asir mutasavvif sairlerinden olan Seyfeddin Bosnevi, suara tezkirelerinde yer bulamamistir. Bu nedenle yasadigi devirdeki edebi muhitlerde sairligi hakkinda ortaya konulan gorusler tespit edilememistir. Kaleme aldigi siirlerinde de sanat telakkisi, edebi sahsiyeti ve siir soylemedeki kudretiyle ilgili herhangi bir gorus beyan etmemistir. Manzumelerinde genellikle “Seyfi” mahlasini kullanan sair, birkac siirini “Bosnevi” mahlasiyla yazmistir. Bir siirinde ise mahlas kullanmamayi tercih etmistir. Bosnevi, tasavvufi gelenekte oldugu gibi siirlerini, edebi sahadaki kudretini gostermek maksadiyla degil, tasavvufa dair duygu ve dusunceleriyle manevi tecrubelerini aktarmak, ekseriyetle de bagli bulundugu tarikatin onemli simalarina olan sevgisini dile getirmek maksadiyla kaleme almistir. Manzumelerinde bazi Farsca ibareler disinda oldukca sade ve anlasilmasi kolay bir dil kullanan ve samimi bir uslupla okuyucuya hitap eden sair, yasadigi devrin orta derecedeki sairleri arasinda gosterilebilir. Kutuphane kataloglarinda yapilan taramalar neticesinde siirlerini ihtiva eden ve incelemeye konu olan Manzume-i Bosnevi adli risâle haricinde baska bir eseri tespit edilememistir. Bu makalede, oncelikle hakkinda su ana kadar herhangi bir calisma yapilmamis olan XIX. asir sufi sairlerinden Seyfeddin Bosnevi’nin hayati, tasavvufi yonu ve edebi sahsiyeti ile ilgili bilgiler ortaya konulacak, ardindan kaleme aldigi siirlerin sekil ve muhteva incelemesi yapilacaktir. Son olarak ise, siirlerin transkripsiyonlu metni verilecektir. Calisma, XIX. asirda yasamis olmakla beraber suarâ tezkireleri ve devrin tasavvufi hayatina isik tutan tabakât kitaplarinda yer bulamayan bir sair olan Seyfeddin Bosnevi’nin hayati ve siirlerinin ortaya cikarilarak ilim âlemine tanitilmasi bakimindan onem arz etmektedir. Asrin onemli mutasavviflarindan olan Evliyâzâde Ismâil Hakki Efendi ile ilgili arsiv belgeleri ve donem hakkinda malumat veren kaynaklarda yer almayan bilgilerin ortaya konulmasi da calismayi onemli kilan bir diger husustur.