TÜRK HALKININ KIBRIS ÇÖZÜMSÜZLÜĞÜNE TEPKİSİ (27 AĞUSTOS-1 EYLÜL 1964)

İkinci Dünya Savaşı’nın ardından İngiltere’nin Kıbrıs’taki hâkimiyetinin Rumlar tarafından self-determination ilkesi çerçevesinde değerlendirilmek istenmesi ve enosis talebi Doğu Akdeniz’deki dengeleri olumsuz yönde etkilemişti. Türk Hükûmeti ilk dönemlerde Kıbrıs meselesini İngiltere’nin iç sorunu olarak ele alsa da kamuoyunda Rum taleplerine karşı ciddi bir farkındalık oluşmuştu. İngiltere’nin Ada'yla ilgili düşüncesinin değişmesi ise Türk Hükûmetinin politikasında değişikliğe neden oldu ve 1954 yılından itibaren kamuoyu ve Hükûmet politikalarının uyumlu olduğu bir döneme girildi. Bilhassa 1955 yılı kamuoyu ve Hükûmetin politikalarındaki paralelliğin zirve yılı oldu. Bu sırada EOKA Ada'da birçok terör eylemi gerçekleştirmekteydi. Müzakerelerin ardından Türkiye ve Yunanistan’ın tezlerinden vazgeçmesi sayesinde 1960 yılında Kıbrıs Cumhuriyeti kuruldu. Ancak Ada'daki problemler devam etti. 1963 yılının Aralık ayındaki terör olaylarının ardından garantör devletler arasında müzakerelerin yeniden başlamasına rağmen ABD’nin Yunanistan’ın enosis ve Türkiye’nin taksim tezini aynı anda tatmin etme amacıyla sunduğu teklif, Yunanistan ve Makarios tarafından kabul edilmedi. Johnson mektubu, diplomatik başarısızlık ve Rusya’nın Ada'ya müdahale edilmemesi konusunda Türkiye’ye yaptığı uyarı da kamuoyunda ciddi bir hayal kırıklığı yaratmıştı. Bunun neticesinde 27 Ağustos-1 Eylül 1964 tarihleri arasında Ankara, İstanbul ve İzmir’de mitingler düzenlendi. İstanbul’daki mitingler olaysız geçerken, Ankara ve bilhassa İzmir’deki eylemlerde taşkınlıklar yaşandı. Bu tarihe kadar gerçekleştirilen Kıbrıs mitinglerinde Ada'daki şiddete ve haksızlıklara odaklanılarak Yunanistan ve Kıbrıslı Rumlar eleştirilirken, 1964 yılındaki diplomatik müzakerelerin neticesiz kalması nedeniyle, ilk defa bu mitinglerde Türkiye’nin müttefiklik ilişkileri bu kadar güçlü bir şekilde sorgulandı. Bu eylemler, Türk kamuoyunda ve entelektüel çevrelerinde zaman içerisinde güçlenecek olan Batı karşıtı söylemlerin ve Türk dış politikasına yönelik eleştirilerin dönüm noktası oldu. Bu çalışmanın amacı, arşiv belgelerini ve dönemin ulusal ve yerel gazetelerini temel alarak Türk halkının Kıbrıs müzakerelerinden bir netice elde edilememesi nedeniyle ortaya çıkan tepkilerini ve bu tepkilerin neticelerini ele almaktır.