İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRKLERDE DEĞER EĞİTİMİ VE IRK BİTİG FAL KİTABININ DEĞER EĞİTİMİ AÇISINDAN ÖNEMİ

Türkistan coğrafyasının sahip olduğu zor şartlar, burada yaşayan toplulukların sosyal hayatlarının oluşumunu etkilemiş ve bunun bir sonucu olarak da özellikle ilk dönem Türk topluluklarında örgün eğitime yönelik yapıların kanıtlarına ulaşma imkânı vermemiştir. Oluşan bu duruma rağmen Türkler, sahip oldukları toplumsal değerlerini yeni nesillere aktarma konusunda da örgün eğitim dışında farklı birçok yola başvurmuşlardır. Başvurdukları bu yollardan birisinin de daha sonralardan kaleme alınan fal kitaplarının olduğu görülmüştür. İlk Türklerde çok eskiden beri varlığını gösteren fal kavramı, günümüzdeki kavramı ile kıyaslandığında bazı farklılıklar göstermektedir. Bu farklılığın yer aldığı en dikkat çeken kaynaklardan biri de Irk Bitig gibi fal şeklinde yazılan kitaplar olmuştur. Eski Türklerin sahip oldukları değerlerin kaybolmaması adına da insanların merak duygusunu kullanarak bu fal kitaplarını oluşturdukları söylenebilir. Bu kitaplarda yer alan falların asıl amacının sadece gelecekten haber vermek olduğu düşünülmemektedir. Fallar incelendiğinde bunların bazılarının yazılma amaçlarının insanların kaderleri üzerinde kendi iradelerinin de etkisinin olduğu, doğru davranışlarla hayatlarını daha iyi şekillendirebileceklerinin mesajının verildiği de görülmektedir. Bunun yanında yapılan araştırmalarda yüksek bir edebi estetiğe sahip olan bu kitabın bir öğüt ve bilgelik kitabı niteliğine de sahip olduğu belirtilmiştir. Çalışmada elde edilen bulgulara göre fal kitaplarının bu yönü ele alınmış, ilk Türklerin değer eğitimi konusundaki yaklaşımlarına yönelik tespitlerde bulunulmaya çalışılmıştır. Çalışmada örneklem olarak seçilen ve içerisinde 65 adet fal bulunan “Irk Bitig” dokuzuncu yüzyılda Orhun alfabesi ile yazılmış olan bir fal kitabıdır. Araştırmada Irk Bitig kitabı içerik analizi yöntemi kullanılarak incelenmiş, değerler eğitimi ile ilgili “10, 18, 30, 31, 34, 41, 42, 46, 55 ve 58” numaralı fallar belirlenmiş ve bu numaralı fallar analiz edilmiştir. Yapılan inceleme sonucunda insanları doğruya ve iyiliğe sevk etme yönüne sahip olduğu tespit edilen Irk Bitig kitabının aslında kehanet kitabından ziyade eğitici bir kitap olma özelliğini de taşıdığı görülmüştür. Bu analizin sonucunda falların içerisinde yer verilen hikâyeler aracılığı ile bir hükümdarın, iyi bir ailenin nasıl olması gerektiği, anne ve babaya düşen görevlerin ve çocuklara düşen sorumlulukların neler olduğu gibi konulara değinildiği tespit edilmiştir. İlgili falların analiz ve yorumu yapılırken konu ile ilgili farklı çalışmalarda yapılan tespitler ile de karşılaştırmalar yapılarak konu ele alınmıştır. Çalışmada Irk Bitig’in ahlaki değerler kazandıran ve bu yönde öğütler veren bir kitap olduğuna yönelik örneklere yer verilmiştir. Yapılan analizler sonucunda da Irk Bitig fal kitabının faldan ziyade toplumun sahip olduğu değerleri öğretmek amacıyla bir araç olarak kullanıldığı sonucuna ulaşılmıştır. Bunun yanında Orhun Kitabeleri, Dede Korkut Masalları, Kutadgu Bilig benzeri Türk kültürünün değerli birçok temel eseri gibi Irk Bitig kitabının da günümüz değer eğitiminde dikkate alınarak yararlanılabilecek bir kaynak olduğu, içerisinden yapılacak alıntıların günümüz çocuklarına sunulabileceği de ortaya konulmaya çalışılmıştır.