Aleviliğin Dönüşümü Bağlamında Hacılı Pir Sultan Ocağı (Evi)

Bu makale, geleneksel Aleviliğin yapı taşlarından biri olan Dedelik kurumunun kentleşmeye bağlı dönüşümünü, Hacılı Pir Sultan Ocağı örneği üzerinden ele almaktadır. Köylerde yaşayan geniş halk kitlelerinin, sosyo-ekonomik nedenlerle kent merkezlerine göç etmesi, Alevilik kurumlarının işlevini de etkilemiştir. Kırdan kente göç öncesinde, aktif bir şekilde Dede-Talip ilişkisini sürdüren Alevi toplulukları, göçün ardından geleneksel ortamlarından uzaklaşmış, bulundukları yeni sosyo-ekonomik düzende bu ilişkiyi koruyamamıştır. Dede-Talip ilişkisinin kent merkezlerinde eskisi gibi kurulamaması, başta Dedelik olmak üzere Aleviliğin temel kurumlarının işlevselliğini olumsuz yönde etkilemiştir. Merkezi, Sivas’ın Banaz köyünde bulunan Pir Sultan Ocağı’nın, Tokat ilinin Almus ilçesine bağlı Çambulak köyünde, Pir Mehmet üzerinden ilerleyen ve Tunceli’nin Pülümür ilçesine bağlı Hacılı Köyü’nde, Er Gaib üzerinden ilerleyen iki kolu bulunmaktadır. Bu çalışma, Er Gaib üzerinden aktarılan ve işlevini günümüzde de sürdürmeye çalışan Hacılı Pir Sultan Ocağı’na odaklanmaktadır. Tarihi cemevi, ocak evi mekânı olan Hacılı Pir Sultan Ocağı (Evi)’nın işlevi, Ocağın Pirlerinden Mehmet Çelebi tarafından yürütülmektedir. Yöre halkı tarafından “Büyük Dam” olarak adlandırılan bu tarihi mekânın kuruluşu, yaklaşık altı yüz yıl öncesine, Pir Sultan’ın, Erdebil Tekkesi’nden Anadolu’ya döndüğü zamana rastlar. Bu çalışmada, Büyük Dam’ın tarihine dair anlatılara genişçe yer verilerek Dedelik kurumunun dönüşümü açısından Mehmet Çelebi’nin yaşamı ve Dedelik süreci ayrı bir başlık altında irdelenmiştir. Günümüzde Büyük Dam’da artık cemlerin yapılmadığı bilinmektedir. 1980 Askeri Darbesi, 1992 Erzincan Depremi, uzun süren Olağanüstü Hal dönemleri ve değişen sosyo-ekonomik koşulların etkisiyle köy nüfusu on yıllar boyunca giderek azalmıştır. Kentleşmenin etkisi ile köydeki yaşamın ilçe ve il merkezlerine taşınması süreci, bu azalışı şiddetlendirmiş, geleneksel Dede-Talip ilişkisine zarar vermiş ve Hacılı Pir Sultan Ocağı’nın işlevini olumsuz yönde etkilemiştir. Bunların yanı sıra, yerinde yapılan görüşmeler sonucunda, Mehmet Çelebi Dede’nin hem köy halkı hem de talipleri açısından büyük önem arz ettiği, dahası Ocağın işlevinin günümüzde halen sürdürülebilmesinde etkili ve kritik bir role sahip olduğu tespit edilmiştir.