INVESTIGATION OF USING DIFFERENT TAKE THREE CLAY CERAMIC PRIMER MAKING SUCH FROM KONYA

In this study, we have the aim of examining whether the natural way of soil can be used in slips production with the help of ceramics technology, and whether the result of this study can be applied to artistic ceramics. With the aim in mind, three sort of clay collected from Konya region were studied. They were applied in the way of slips onto the plates made up of low degree red mud and cast mud whose baked color is white. The clays were made to have characteristic by adding % 30-60 melting Cinnabar and Borax. Lined plates were baked in an electrical oven, and for the ones that responded positively, raku and sagar baking techniques were applied. To enlarge color and tissue scales, colorant oxide was added between %1-3 and they were tried in the same baking conditions. Anahtar kelimeler; Clay, Ceramics slips, Raku firing, Sagar firing. DOI: 10.7816/kalemisi-04-08-04 kalemisi, 2016, Cilt 4, Sayı 8, Volume 4, Issue 8 www.kalemisidergisi.com 143 GİRİŞ Seramiğin hammaddesi olan kil, yaşamın özü niteliğinde olan toprağın bir türü ve aynı zamanda topraktan farklı olarak çeşitli mineraller içeren bir tür balçık ya da tortul kayaçtır. Kil kolayca şekillenebilmesinden dolayı, milyonlarca yıl süren jeolojik değişim sonucunda oluşan dünya üzerinde yaklaşık yirmi bin yıllık serüveni olan insanoğlunun çeşitli amaçlar için ilk olarak kullandığı birkaç malzemeden biri olmuştur. Seramik sanatının ve endüstrisinin bu vazgeçilmez hammaddesi, niteliklerine bağlı olarak sanatçılara ve tasarımcılara alışılmışın dışında olanaklar sunmaktadır. Seramik sanatçıları, kilin avuçları içinde kolayca biçimlenebilmesinin vereceği hazla sanatçı kişiliklerini ifade ederlerken, seramik tasarımcıları daha çok bilinçli olmak ve kullanım kolaylıklarını düşünmek durumundadırlar. Seramik kili, yaratıcı düşünceyi anında görünür hale getirmek için son derece ideal bir malzemedir. Kil ile yapılan şekillendirme ve renklendirme öylesine sınırsızdır ki, seramik sanatçısı bu sonsuzluğun içinde kaybolmadan kendini anlatabilmek için seramik bilim alanının küçük bir kolundan yakaladığı zenginliğe yönelmesi gerekir. Bu, kimi sanatçı için çarkta çalışmak, kimisi için çamuru elle şekillendirmek, kimisi için de çanak yapmak olabilir (Dizdar, 1996: 4). Seramik süslemede ve seramiğin renklendirilmesinde astar boyama tekniğinin önemli bir yeri vardır. Astar yapımında çevreden sağlanan renkli killer kullanılır. Astarlar farklı sır veya oksitlerle karıştırılarak değişik renklendirmeler oluşturulabilir. Doğal ortamda bulunan killerin yapısında rüzgâr, yağmur, sıcak, soğuk gibi birçok faktörün etkisi ile farklı renk ve damarlar ortaya çıkar. Bu renkli killer seramik yüzeyler için hem kolay bulunur bir mamul hem de farklı karışımlar için farklı oluşumlar ortaya çıkarabilir. Astar doğal yollardan düşük maliyetle elde edilebilir. Eğer doğada hazır bulunan kil plastiklik özelliğini yitirmemiş ve renk olarak seramik yüzeye uygulanabiliyorsa, öğütme işlemi haricinde başka bir işleme tabi tutulmadan astar olarak kullanılabilir. Bu şekilde yeni seramik form yüzeylerinde kullanılan astarların içerisine bazı maddelerin ilavesi ile çok farklı renklerde astarlar elde edilebilir. MATERYAL VE METOD Bu çalışmada, Konya yöresinden elde edilen üç kil, özenle seçilerek, temizlendi, öğütüldü ve astar olarak hazırlandı. Astar olarak tercih edilen bu killerin içerisine iki farklı ergitici (boraks ve sülyen) ilave edilerek denemeler yapıldı. Denemelerde oksidasyonlu ve redüksiyonlu pişirme yöntemlerinin her ikisi de uygulandı. Bu denemelerde astarın tek pişirimde olumlu sonuç vermesi hedeflendi. Astar, ergiticilerle denendikten sonra, olumlu sonuç verenler (yani astar özelliği gösteren bünyeler) ayrıldı. Ayrılan bu astarların renk skalasını genişletmek amacı ile her bir kil grubundan (L grubu, A grubu, K grubu) birer tane seçilerek içerisine beş farklı oksit ilavesi yapıldı. Avşar, Mezahir Ertuğ. Önder, Azize Melek. Konya İlinden Alınan Üç Farklı Kil Örneğinin Seramik Astar Yapımında Kullanılmasının Araştırılması. kalemişi, 4 (8), s.141-166. 144 www.kalemisidergisi.com Deneme aşamasında, pişirme sıcaklığını belirlemek amacıyla 900-1100 °C farklı sıcaklık dereceleri denenerek, standart olarak 1000 kabul edildi. ESC-1 Döküm çamuru (1000-1030 °C de pişirilen, Eczacıbaşı’nın ürettiği döküm çamuru markası ) ile hazırlanan seramikler üzerine uygulandı. ASTAR BİLEŞİKLERİ VE ASTAR HAZIRLANMASI Astarlar fiziksel görünümlerine, kimyasal yapılarına ve içeriklerine göre sınıflandırılırlar. Ayrıca astarın kullanılacağı bünye, bünyenin yaş, kuru, bisküvi olması, pişirme ısısı hazırlayacağımız astarın yapısını belirlemektedir. Buna göre astar ana bünyeden veya farklı bileşikler kullanılarak hazırlanmaktadır. Farklı killer, tebeşir, kaolin, feldspat, kvartz, boraks, renk veren oksit ve seramik boyaları gibi farklı bileşimleri kullanarak farklı renk ve özelliklerde astarlar hazırlanmaktadır (Çobanlı, 1996: 23). Renk Veren Oksitler İle Astarların Renklendirilmesi Astarların renklendirilmesinde sırlarda kullanılan oksitler kullanılır. En yaygın olarak kullanılan oksitler, demir oksit (FeO, Fe2O3, Fe3O4), kobalt oksit (CoO, Co2O3, Co3O4), krom oksit (Cr2O3), mangan oksit (MnO2), bakır oksit (Cu2O, CuO) ve kalay oksit (SnO2)’ dır. Bu oksitlerin ilavesi sonucu ortaya çıkan astar renkleri, pişirilmiş şeffaf sır altında görüldüğünde, renklendirici oksidin sıra direk katkısı ile meydana getirilen renklere benzer, hemen hemen aynı etkiyi verir. Yakın etkiyi alabilmek için astara katılan renk verici oksit oranı renkli sır elde etmek için katılan oksitlerin, farklı oranlarda ve farklı oksitler ile karıştırılıp kullanıldıklarında çok zengin bir renk skalası elde edilebilir (Çobanlı, 1996: 34). Demir Oksit Demir oksit, neredeyse dünya üzerinde bulunan en yaygın renklendirici oksittir. Doğada değişik şekillerde % 7 oranında bulunur. Dünyada insanoğlunun yarattığı tuğla, kiremit, beton ve camda az ya da çok demir bileşikleriyle renklendirilir (Güngör, 2002: 3). Seramik astarlarda demir oksit genellikte Fe2O3 olarak sıkça kullanılır. Demirin bu oksiti kırmızı renkte olup (Fe2O3), mineral ismi Hematit olarak bilinir (Resim 1). Fe3O4 olarak astarların renklendirilmesinde kullanılan siyah demir oksidini mineral adı ise Magnetitdir. Astarların renklendirilmesinde demir oksit ile katkı oranları ve pişirim türlerine göre sarıdan kahverengiye, griden siyaha kadar değişen renkler elde edilir. Kırmızı demir oksit indirgen pişirimde bir flux olarak da kullanılır. Astar bünye içine % 2-40 oranında kırmızı demir oksit katkısıyla kahve-sarı renklerden, koyu kahve hatta siyaha yakın renk elde DOI: 10.7816/kalemisi-04-08-04 kalemisi, 2016, Cilt 4, Sayı 8, Volume 4, Issue 8 www.kalemisidergisi.com 145 edilir. Demir oksit ile renklendirilen astar sırlanmadığında tuğla kırmızı, kahverengi tonlarda görülür (Çobanlı, 1996: 36 ). Mangan Oksit Mangan, siyah toz halinde mangan dioksit, MnO2, pembe renkte mangan karbonat, MnCO3 olarak iki biçimde kullanılır. Her iki biçimde de aynı rengi vermesine rağmen mangan karbonat daha ince, saf olduğundan düşük sıcaklıklarda daha az benekli bir görünüm verir. Astar sırsız kullanıldığında kahverengi ve griyi anımsatan mat bir renge bürünür. Mangan dioksit 1200°C lerde ergitici görevi üstlenir. İndirgenmiş atmosferde ise, buharlaşmaya yönelik bir yapı gösterir. (Çobanlı, 1996: 38) (Resim 2). Kobalt Oksit Kobalt cevherinin mavi renk vermesi 1540 yılında bir cam imalatçısı olan Christopher Schurer tarafından ilk defa bulunduğu bazı kaynaklarda belirtilmektedir. Buna rağmen ortaçağda kullanıldığı bilinir (Çobanlı, 1996: 38 ). Kobalt oksit ile seramik astarlarında açık maviden, koyu laciverde hatta siyaha kadar değişen renkler elde edilir. Siyah kobalt oksit (Co3O4) ve pembe renkte kobalt karbonat (C°CO3) biçiminde bulunur. Farklı pişirim koşullarında mavinin tonlarını verir. En kuvvetli renk veren oksittir. Astarın içerisine % 2 oranında kobalt oksit katılması bile koyu mavi rengini vermeye yeterlidir. Kobalt bir ergiticidir. 1000°C-1040°C gibi düşük sıcaklıkta eriyebilir, sır içerisinde dağılır. Yüksek dereceli bisküvi işlerde kobalt çok fazla zinterleşir ve sertleşir. Bu yüzden yüzeyi sırlamak güçleşir (Çobanlı, 1996: 40) (Resim 3). Krom Oksit Seramik sırları ve astarlarının renklendirilmesinde kullanılan en değişken oksittir. Sırlarda farklı pişirim koşulları, farklı oranlar ve farklı bileşikler ile kullanıldığında kırmızı, sarı, pembe, kahverengi ve yeşilin tonlarını vermektedir. Krom oksit koyu yeşil renktedir. Kuvvetli bir renklendiricidir. %2 oranında çamura karıştırılırsa koyu yeşil bir renk verir. Daha fazlası astarı mat, donuk bir yeşile dönüştürür. Astar içinde % 0,5’den % 10 oranına kadar kullanıldığında sarıdan koyu yeşile değişen renkler elde edilir. Astarın içerisine ilave edilen oran pişirimin türüne, rengine ve yapısına, pişirim derecesine göre ayarlanmaktadır (Çobanlı, 1996: 40) (Resim 4). Bakır Oksit Çağlardan beri bakır kullanılan metallerden biri olan, onun bronz alaşımlarından dolayısı ile bir çağa adını veren ve tarih öncesinden bu yana yaşamımızdaki önemini yitirmeden gelen bir maddedir. Bakırın bu kadar önemli olma nedeni, demir ve alaşımlarından sonra en çok kullanılan metal olması nedeniyle, çok yüksek ısı iletkenliği, tel ve levha halinde Avşar, Mezahir Ertuğ. Önder, Azize Melek. Konya İlinden Alınan Üç Farklı Kil Örneğinin Seramik Astar Yapımında Kullanılmasının Araştırılması. kalemişi, 4 (8), s.141-166. 146 www.kalemisidergisi.com çekilebilme, kolayca dövülüp şekillendirme, aşınmaya karşı dayanıklılık, güzel rengi ve özellileri bir arada toplanmasıdır (Uz, 2000: 410), (Resim 5). Bakır oksit yeşil ve yeşilin tonlarını vermektedir. Bakır oksit katkısı ile yapılan astarlarda, kurşunlu sırlar altında çimen yeşili ve tonları, borakslı sırlar altında mavimsiyeşilimsi renkler elde edilir. Oksidasyonlu pişirimde parlak turkuaz renk oluşturur. Redüksiyon pişirimde ise, astara % 1 ya da daha az bakır oksit ilave ederek boraks ve kalsiyum içeren sırlarda kırmızı, kan rengi elde edilir. Diğer