ҚАЛАЛЫҚ ҚАЗАҚТАРДЫҢ ТУУ ҮДЕРІСІНДЕГІ ПОЛЯРИЗАЦИЯ: ЗЕРТТЕУ ҚҰРАЛДАРЫ, ТРЕНДТЕР

В статье на примере изучения процессов рождаемости городского казахского населения в начале XXI века авторы демонстрируют исследовательские возможности различных методов и инструментов -коэффициент корреляции Пирсона, метод кластеризации по совокупности взаимосвязанных признаков и метод анализа амплитуды между значениями-экстремумами. В результате применения указанных инструментов и логического сопоставления полученных результатов был сделан ряд выводов: выявлена устойчивая корреляция между удельным весом казахского населения и значением суммарного коэффициента рождаемости в городах республики; статистически зафиксирована высокая поляризация репродуктивных процессов в регионах Казахстана с тенденцией ее нарастания. На основе доказанной связи между этническим составом городского населения и показателями суммарного коэффициента рождаемости регионы республики были проранжированы и была составлена четырехкластерная классификация по двум демографическим показателям. Это позволило, с одной стороны, сохранить системный взгляд на единую демографическую систему Казахстана, с другой –выявить ее внутренний дисбаланс. С помощью метода экстремумов была выявлена новая демографическая тенденция: нарастание региональных различий в показателях рождаемости (от значения 2,64 в 2009 г. до значения 2,71 в 2019 г.) несмотря на постепенное выравнивание удельного веса городского казахского населения в разных регионах республики (амплитуда региональных колебаний снижается с 76,1% в 2009 году до 64,1% в 2019 году). Поляризация репродуктивных трендов и выбор репродуктивных сценариев определяются не столько этнической принадлежностью как таковой, сколько тем ценностным значением, которое вкладывается в этническую идентичность в разных регионах страны. Мақалада ХХІ ғасырдың басындағы қалалық қазақ халқының туу деңгейінің процестерін зерттеу мысалында авторлар әртүрлі әдістер мен құралдардың –Пирсон корреляция коэффициентінің, кластерлеу әдісінің өзара байланысты белгілер жиынтығы және экстремумды мәндер арасындағы амплитуданы талдау әдістерінің зерттеу мүмкіндіктерін көрсетеді. Осы құралдарды қолдану және алынған нәтижелерді логикалық сәйкестендіру нәтижесінде бірқатар қорытындылар жасалды. Қазақ халқының үлесі мен республиканың қалаларындағы жалпы туу көрсеткішінің мәні арасында тұрақты корреляция анықталды. Қазақстан аймақтарында өсу тенденциясы бар репродуктивті процестердің статистикалық жоғары поляризациясы тіркелді. Қала халқының этникалық құрамы мен бала туудың жалпы коэффициентінің көрсеткіштері арасындағы дәлелденген байланыс негізінде республика аймақтары аумақталып, екі демографиялық көрсеткіш бойынша төрт кластерлік классификация жасалды. Бұл, бір жағынан, Қазақстанның біртұтас демографиялық жүйесіне жүйелі көзқарасты сақтауға, екінші жағынан, оның ішкі теңгерімсіздігін ашуға мүмкіндік берді. Экстремумдық әдісті қолдану арқылы жаңа демографиялық тенденция анықталды: туу көрсеткішінің аймақтық айырмашылығының артуы (2009 жылы 2,64-тен 2019 жылы 2,71-ге дейін) республиканың әртүрлі аймақтарындағы қалалық қазақ халқының үлес салмағының біртіндеп теңестірілуіне қарамастан (аймақтық ауытқулар амплитудасы 2009 жылы 76,1%-дан 2019 жылы 64,1%-ға дейін төмендеді). Репродуктивті трендтер поляризациясы мен репродуктивті сценарийлерді таңдау этникалық ерекшелікпен ғана емес, елдің әртүрлі аймақтарындағы этникалық бірегейлікке салынған құндылықтар мәнімен анықталады деген қорытынды жасалды. The article studies the processes of the birth rate of the Kazakh population in cities. The authors demonstrate the research capabilities of various methods and tools -the Pearson correlation coefficient, the clustering method based on a set of interrelated features and the method of analyzing the amplitude between values-extremes. As a result of the use of these tools and logical comparison of the results, a number of conclusions were made: a stable correlation between the specific weight of the Kazakh population in the cities and the total fertility rate of the republic was revealed; statistically, a high polarization of reproductive processes in the regions of Kazakhstan with a tendency of its increase was recorded. Based on the proven relationship between the ethnic structure of the urban population and total fertility rate, the regions were ranked and a four-cluster classification was compiled according to two demographic indicators. This allowed, on the one hand, to maintain a systematic view of the unified demographic system of Kazakhstan, on the other –to identify its internal imbalance. Using the method of extremes, a new demographic trend was revealed: an increase in regional differences in fertility rates (from a value of 2.64 in 2009 to the value of 2.71 in 2019) despite a gradual alignment of the specific weight of the city of the Kazakh population in different regions of the country (regional amplitude of the oscillations decreases 76.1% in 2009 to 64.1% in 2019). The polarization of reproductive trends and the choice of reproductive scenarios are determined not so much by ethnicity as by the value value that is invested in ethnic identity in different regions of the country.