XXI ҒАСЫРДЫҢБАСЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДЕМОГРАФИЯЛЫҚЖАРЫЛЫС: СЕБЕПТЕРІ, ТӘУЕКЕЛДЕРІ, САЛДАРЫ

Значительный рост показателей рождаемости в Казахстане в начале XXIвека позволяет сделать выводы о наметившейся тенденции демографического взрыва. В период 2000-2020 годы происходит рост общего коэффициента и суммарного коэффициента рождаемости населения в городах и селах республики. Суммарный коэффициент рождаемости в среднем по Казахстану в 2020 году составил 3,13, достигнув наибольшего значения за период с 2000 года, и увеличившись на 73%. Особый всплеск рождаемости населения страны отмечается с 2020 года. Большая часть прироста обеспечивалась за счет четвертых (пятых) в очередности рождений детей. Можно утверждать, что сегодня рост рождаемости в Казахстане преимущественно определяет поколение 80-х годов. Наиболее действенным среди мер по стимуляции рождаемости является введение нового ежемесячного пособия для семей, имеющих четырех и более детей с января 2020 года. Авторы статьи ставят вопрос о необходимости разработки комплексной, регионально дифферен-цированной, долгосрочной, поддерживающей демографической программы, включающей несколько этапов и секторов: систему образования, строительства, субсидирования, ипотечного кредитования. По мнению авторов, программа поддержки многодетных семей должна включать решение вопросов, связанных с безработицей, создания новых рабочих мест. Авторами сделан вывод о том, что программа поддержки многодетных семей, в целом, рождаемости в Казахстане, должна работать на опережение и разрабатываться на основе компетентных научных демографических прогнозов. XXI ғасырдыңбасында Қазақстанда туу көрсеткіштерініңайтарлықтай өсуі демографиялықжарылыстыңбайқалған үрдісі туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді. 2000-2020 жылдар кезеңінде Республиканыңқалалары мен ауылдарында халықтыңжалпы коэффициенті мен туудыңжиынтықкоэффициентініңөсуі байқалады. Қазақстан бойынша туудыңжиынтықкоэффициенті 2020 жылы 3,13-ті құрап, 2000 жылдан бергі кезеңде еңжоғары мәнге жетіп, 73%-ға артты.1Статья подготовлена в рамках реализациинаучного проекта «Региональные особенности репродуктивного поведения городских казашек: тенденции и перспективы», финансируемого Комитетом науки Министерства образования и науки Республики Казахстан (грант AP09260600). 2020 жылдан бастап ел халқыныңтуу көрсеткішініңөсуі байқалады. Өсімніңкөп бөлігі туу кезектілігінде төртінші (бесінші) есебінен қамтамасыз етілді. Бүгінгі таңда Қазақстанда туудыңөсуін негізінен 80-ші жылдардағы ұрпақанықтайды деп айтуға болады. Тууды ынталандыру шараларыныңішіндегі еңтиімдісі –2020 жылдыңқаңтарынан бастап төрт немесе одан да көп баласы бар отбасылар үшін ай сайынғы жаңа жәрдемақыны енгізу.Мақала авторлары бірнеше кезеңдер мен секторларды: білім беру, құрылыс, субсидиялау, ипотекалықкредит беру жүйесін қамтитын кешенді, өңірлік саралан-ған, ұзақмерзімді, қолдау көрсететін демографиялықбағдарламаны әзірлеу қажеттілігі туралы мәселе қояды. Авторлардыңпікірінше, көп балалы отбасыларды қолдау бағдарламасы жұмыссыздыққа байланысты мәселелерді шешуді, жаңа жұмыс орындарын құруды қамтуы керек.Авторлар көп балалы отбасыларды, жалпы Қазақстанда тууды қолдау бағдарламасы алдын-ала жұмыс істеуі керек және құзыретті ғылыми демографиялықболжамдар негізінде жасалуы керек деген қорытынды жасады. A significant increase in the birth rate in Kazakhstan at the beginning of the XXI century allows us to draw conclusions about the emerging trend of demographic explosion. In the period 2000-2020, there is an increase in the total coefficient and the total fertility rate of the population in cities and villages of the republic. The total fertility rate on average in Kazakhstan in 2020 was 3.13, having reached the highest value since 2000, and increased by 73%.A special surge in the birth rate of the country's population has been observed since 2020. Most of the increase was provided by the fourth (fifth) in the order of births of children. It can be argued that today the growth of the birth rate in Kazakhstan mainly determines the generation of the 80s. The most effective among the measures to stimulate the birth rate is the introduction of a new monthly allowance for families with four or more children from January 2020.The author of the article raises the question of the need to develop a comprehensive, regionally differentiated, long-term, supportive demographic program that includes several stages and sectors: the education system, construction, subsidies, mortgage lending. According to the author, the program of support for large families should include the solution of issues related to unemployment, the creation of new jobs.The author concludes that the program to support large families, in general, the birth rate in Kazakhstan, should work ahead of schedule and be developed on the basis of competent scientific demographic forecasts.