A TEACHER OF HUNGARIAN ORIGIN AT THE VILLAGE INSTITUTES: GÁSPÁR NAGYPÁL

Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş döneminden itibaren Macar bilim adamları, uzmanlar ve öğretmenler bilhassa mesleki ve teknik eğitim veren kurumlarda görev almışlardır. 1940’lı yıllara gelindiğinde Köy Enstitüleri’nin açılması buralarda da istihdam edilmelerine olanak vermiş ve böylelikle Macarların inşaat, altyapı vb. alanlardaki bilgilerinden büyük oranda istifade edilmiştir. Enstitülerin inşaat faaliyetlerinden elektrik ve suya kavuşturulmalarına kadar pek çok çalışmaya emek veren Macar eğitimciler böylelikle bu kurumların yapılandırılmalarına önemli katkılar sağlamışlardır. Arşiv belgelerinde Macar asıllı üç kişinin bu kurumlarda istihdam edildiği bilgisine yer verilmiş ve bunlar arasında Gáspár Nagypál ismi zikredilmiştir. Bu makale Nagypál’in hayatını ve Türkiye’deki çalışmalarını konu almaktadır. Nagypál’in Macaristan’ın Szeged şehrinde doğduğu ve eğitim aldığı, makineci olarak yetiştiği bilinmekle birlikte Köy Enstitüleri’nde görevlendirilecekler arasında neden onun seçildiği ve Türkiye’ye hangi tarihte geldiğine dair herhangi bir kayda ulaşılamamıştır. Literatürde Nagypál’in çalıştığı kurumlardaki görev tanımıyla ilgili olarak farklı görüşler mevcut olup bu araştırma öncelikle bu duruma açıklık getirmeyi amaçlamaktadır. Çeşitli kaynaklarda ustabaşı, usta öğretici, uzman ve öğretmen olarak nitelendirilmesine rağmen Göl Köy Enstitüsü Tasnif Edilmemiş Arşivi’nde yer alan belgeler, öğretmen olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca “öğretmen” sıfatıyla attığı imzası, vesikalık fotoğrafı, Göl Köy Enstitüsü bünyesinde yapmış olduğu çalışmalara ve yazışmalara ilişkin çeşitli detaylar bu arşivde Öğretmen ve Memur Sicil Defteri’nin yanı sıra kendi özlük dosyasında yer almaktadır. Bu belgeler de onun öğretmen olarak görev yaptığını doğrulamaktadır. Nagypál’in Göl, Çifteler, Hasanoğlan, Kepirtepe ve Akçadağ Köy Enstitüleri’nde özellikle elektrik donanımının kurulmasında görev aldığı bilinmektedir. Bununla birlikte ara ara başka enstitü ya da eğitim kurumlarına görevlendirildiği de olmuştur. Bu süreçlerde değişmeyen temel unsur ise öğrencilere teknik bilgilerini aktarması ve işleri onlarla birlikte gerçekleştirdiği imece usulüyle yapması olmuştur. Böylelikle Nagypál, Köy Enstitülerinde öne çıkan “İş İçinde Eğitim” ilkesinin uygulayıcılarından biri olarak eğitim tarihimizde yerini almıştır. Türkiye’de uzun sayılabilecek bir dönem görev yapmış olmasına rağmen Nagypál’e dair bilgiler daha çok satır aralarında kalmıştır. Daha önemli olarak onun hayatını ve çalışmalarını konu edinen özgün akademik bir çalışmaya rastlanamamıştır. Türkiye Cumhuriyeti tarihi literatürü bağlamında bir değerlendirme yapıldığında ise bu husus bir noksanlık olarak karşımıza çıkmaktadır. Buradan hareketle bu araştırmanın başka bir amacı ise Nagypál’in hayatı hakkında özlü bilgi sunduktan sonra Türkiye’deki çalışmalarına değinmek olarak belirlenmiştir. Görevlendirildiği enstitülerin ve daha çok hangi çalışmalar üzerine yoğunlaştığının belirlenmesi, öğrencilerin onun hakkındaki düşünceleri gibi hususlar bu araştırmanın inceleme alanını oluşturmuştur. Araştırmada literatür taraması, arşiv taraması ve doküman analizi yöntemleri kullanılmıştır. Nagypál’in hayatına ve özellikle de eğitimine ilişkin veriler daha çok Macar kaynaklarından elde edilmiştir. Köy Enstitüleri sürecindeki yeri ve öneminin ortaya konulabilmesi adına da arşiv belgeleri ve akademik çalışmalardan yararlanılmıştır.