EXAMINING of the TRADITIONAL GOYNEK SAMPLES of SINOP GERZE IN TERMS OF BRANCH OF CLOTH ART

Garment has been constantly changing and developing according to the traditions and customs of the societies. The clothes from different regions and villages which are carrying the common features have resissted to these changes and managed to come until today by transferring from one generation to another. The traditional clothes are an important part of the cultural heritage that reflects the life-style, cultural values, beliefs and social life of the people. In this study it is aimed to examine the traditional underwear piece göynek (inner shirts) of Sinop Gerze in terms of branch of cloth art besides defining the characteristics reaching today in order to transfer it to the next generations. In this concept the göynek subjected to this study has been borrowed form the people form and it was examined along with the observation forms. The göynek was examined in terms of size, cutting, sewing, decorating characteristics. In the concept of the application the photogrphs of the clothes are taken, measurements are defined. Besides the cloth and the sewing of the göynek are also analyzed and documented. The secondary sources are used for the literatüre review. At the end of the research, it was found that hand-made linen was used at the göynek. A systematic pattern sytem is not defined and this means that they are cut randomly just practical cutting was made. This study is important in terms of enlighting the sapmles of the göyneks which are nearly forgetten and it is also important to direct the new researches and evaluations Key-Words: Sinop Gerze, Göynek, Traditional Garment, Underwear DOI: 10.7816/kalemisi-05-09-01 kalemisi, 2017, Cilt 5, Sayı 9, Volume 5, Issue 9 3 www.kalemisidergisi.com 1-GİRİŞ Türk giyimi çeşitli medeniyetlerin izleriyle pek çok değişikliğe uğramıştır. Anadolu’nun stratejik ve coğrafi konumu kendi içinde bile farklı biçimler gösteren giyim tarzlarının oluşmasında etken olmuştur. İlden ile ilçeden ilçeye hatta aynı ilin köylerinde bile giyim tarzının farklı olması bunun bir kanıtıdır (Yakut, 2005: 15). Sinop ili kültürel değerlerin zengin olduğu illerimizden biridir. Değişik kültürlere ev sahibi olmasından dolayı el dokumaları ve işlemeleri yönünden oldukça çeşitliliğe sahiptir. Önceleri ihtiyacı karşılamak amacıyla basit gereçlerle yapılan giysi ve süslemeler zamanla birer sanat haline gelmiştir. Giyim sanatında dış giyime gösterilen özen ve çeşitlilik iç giyime de yansımaktadır. Kadınlarımız çeşitli süslemeler işleyerek iç giyime canlılık ve güzellik katmışlardır. İç giyim hakkında bilgi veren kaynaklar oldukça azdır. Bu Türk toplumunun inanç ve kültürüyle örtüşmektedir (Çağdaş vd, 1996: 43). Türklerde iç giyimle ilgili kesin bir başlangıç tarihi yoktur. Eski zamanlarda kadınların dokuduğu yıkamaya elverişli ve pamuklu kumaşlar iç giyimde kullanılmıştır (Tekel, 1990: 1). Dış giyimi olduğu gibi iç giyimi de kendi içinde sınıflamak mümkündür. İç giyim: Üst bedene giyilenler ve alt bedene giyilenler olmak üzere iki gruba ayrılır. Üst bedene giyilen iç giyimler göynek veya gönlek olarak adlandırılır (Gündüzalp, 2005: 107). Göyneğe gömlek de denilmektedir. Doğrusu gönlektir. Gönderi ten anlamındadır. Gönlek çıplak tene giyilen bir giysidir. Erkek gömleklerinin eteği dizden yukarı kalır ve belden aşağıya iç donun içine sokulur, kadın gömlekleri ayak bileklerine kadar uzun olur. Gömleklik bezler ya düz beyaz veya beyaz üzerine kırmızı, sarı, mavi renklerin uçuk tonları ile çubuklu( çizgili) olarak dokunulur. Bürümcükten dokunanlara “helali, helali gömlek “ denilmektedir (Koçu, 1967: 125). Ketenden, ipekten, ham ipekten, bürümcükten yapılan gömleklerin ucu şalvarın içine çekilir, yakasına, kol ağızlarına iğne oyası geçirilir. Halk şairlerimizin, özellikle düğmeleri üzerinde durdukları bu gömlekleri kızlar kendi tezgâhlarında genç kızlık süreci boyunca kendi elleriyle dokurlar (Araz, 1990: 29). Yakasız uzun kollu, bir tür içe giyilen çamaşır olarak da tanımlanmıştır. Gerek erkek gerek kadın için yapılmış ipekli, pamuklu, keten yanı sıra karışık iplikle dokunmuş türleri de vardır.(Barışta, 1999: 211). Bulmuş, Emel. ve Doğdu, Yüksel. Sinop Gerze Geleneksel Göynek Örneklerinin Giyim Sanat Dalı Açısından İncelenmesi. kalemişi, 5 (9), s.1-12. www.kalemisidergisi.com 4 Türk giyim tarihinde iç giyimde kullanılan gömleğin önemi büyüktür. Selçuklulara ait çinilerde gömleklerle ilgili olarak kaftan içine giyilen, düz sıfır yakalı, yakası işlemeli veya süslemeli, önden düğmeli gömlekler giyildiği görülür (Önge, 1995: 22). Selçuklu döneme kadın iç giyimi diğer dönemleri oldukça etkilemiştir. Osmanlı Dönemi 16. ve 17. yüzyıl kadın iç giyimine bakıldığında gömleklerin ev tezgâhlarında dokunan bürümcük kumaştan yapıldığı, uzun kollu ve ayak bileklerine kadar olduğu görülür (Sevin, 1973: 24). 19. ve 20. yüzyılda milli giysilerimizle ilgili bilgilere seyyahların yaptıkları resimlerden ulaşılır. Bunlardan edinilen bilgilere göre toplumun üst tabakasının ipek kumaşlardan gömlekler giydiği hareket kabiliyetini artırmak içinde kısa ve geniş kollu olarak yapıldığı görülür (Tuğlacı, 1984: 33). Teknolojinin verdiği yenikler kültürel değerlerimizin zamanla yok olmasına neden olmuştur. Sinop Gerze ilçesinde hala bu değerleri yaşatmak adına yapılan çalışmalar bulunmaktadır. Bilinçli olan halk tarafından saklanan göynek örnekleri şuan kullanılmasa da evlerde sandıklarda hatıra olarak saklanmaya devam etmektedir. Günümüzde ise yaşam kültürü ve modanın etkisiyle göynek (gömlek) yerini fanila ve atlete bırakmıştır. 2YÖNTEM Araştırmanın evrenini Sinop Gerze iç giyimleri, örneklemi ise Sinop Gerze İlçesinde bulunan kadın iç giyimleri arasından 4 tane göynek oluşturmaktadır. Çalışma kapsamındaki göynek örnekleri oluşturulan gözlem ve doküman incelenmesi teknikleriyle incelenerek belgelenmiştir. Toplanan bilgiler betimsel yöntem kullanılarak yorumlanmıştır. Çalışma kapsamındaki göynek örnekleri oluşturulan gözlem fişleri doğrultusunda incelenmiştir. Bu gözlem fişlerinde, giyside kullanılan malzemeler ve renkleri, giysinin modeli, kesimi, dikimi, ilgili bilgiler, süsleme ve kalıp özellikleri, boyutları belirlenmiştir. Uygulama kapsamında giysilerin fotoğrafları çekilmiş, ölçüleri alınmış, kumaşları, dikişleri analiz edilerek belgelenmiştir. Alınan ölçüler doğrultusunda kalıpları çizilmiştir. Doküman araştırmasında ise ikincil kaynaklar incelenmiştir DOI: 10.7816/kalemisi-05-09-01 kalemisi, 2017, Cilt 5, Sayı 9, Volume 5, Issue 9 5 www.kalemisidergisi.com 3BULGULAR