تحلیل استعارهـ روانکاوی داستان کودکانۀ «یک داستان محشر»: بر پایۀ نظریۀ ناخودآگاهِ زبانی

Abstract

لکان نه‌تنها ناخودآگاه را دارای ساختار زبان، بلکه آن را زاییدۀ زبان می‌داند. مهم‌ترین کلیدواژۀ نظریۀ «ناخودآگاه زبانی» مفهوم زبان‌شناختی «دیگری بزرگ» است که در سایۀ نظام سه­گانی­ ساحت­های «واقعی، خیالی، نمادین» مفاهیم روانکاوانۀ بنیادینی چون ناخودآگاه، اگو، میل وغیره... را بازتعریف می­کند. دیگری بزرگ دلالت بر نظم نمادینی دارد که خود را بر فرایند سوبژکتیویته تحمیل می­کند. از آنجا که هم رویکرد ناخودآگاه زبانی، هم متن «یک داستان محشر» بر فرایند تحمیلی تکوین سوژه تمرکز دارند، لذا آن رویکرد برای تحلیل این متن اختیار شده­است. با التفات ‌به اینکه رویکرد ناخودآگاه زبانی، روشی پساساختگرا است و هدف پساساختگرایی، دگرخوانی متن، هدف از پژوهش حاضر دگرخوانشی است که از تلاقی بایسته‌های روانکاوانۀ این نظریه با رهیافت‌های استعاری نهفته در متن حاصل می­آید. از آنجا که لکان استعاره و مجاز را مجرای تحقق سوژه می­داند، پژوهش پیش­رو به روش تحلیلی­توصیفی، ضمن کشف استعارات و مجازهای مرتبط با سوبژکتیویته، در پی چگونگی نقش این استعاره­ها و مجازها در بازخوانی روان­کاوانۀ متن می­باشد. کم‌توجهی پژوهشگران ادبیات کودک به رویکردهای بین‌رشته‌ای، نگاه تک‌بعدی و صرفا آرایه‌ای آن­ها به استعاره، و نیز تغافل از خوانش­های نشانه­شناختی داستان ضرورت پژوهش را انکارناپذیر می‌نماید. این پژوهش برای نخستین­بار از نظریۀ لکان برای خوانش بینامتنی دو متن نوشتاری و تصویری بهره می‌گیرد.