سماع رنگ در غزلیات شمس (کمپوزیسیون رنگ و تأثیر رنگ در ادراک خودآگاه و ناخودآگاه)

Abstract

در این پژوهش، شیوه‌های کاربرد رنگ را در غزلیات شمس مولانا بررسی کرده‌ایم؛ شیوه‌هایی که انتقال معانی و مفاهیم ذهنی او را تسریع کرده‌اند و از نظر شناختی نیز حائز اهمیت هستند. رنگ در غزلیات شمس بسیار تراکم دارد. به همین دلیل، ما از کثرت رنگ به «سماع رنگ» تعبیر کرده‌ایم. منظور از کثرت رنگ، هم تعداد رنگ‌هاست و هم رنگ در انواع نمودهای آن و نیز شیوه‌های کاربرد رنگ‌ها در آن مد نظر است. این تراکم رنگ را به طرق مختلف که عبارتند از: کمپوزیسیون رنگ (خلوص رنگ، حرکت در رنگ، هارمونی رنگ و کنتراست رنگ) و تأثیر رنگ در ادراک خودآگاه و ناخودآگاه، و نیز اکسپرسیون رنگ (روان‌شناسی رنگ) بیان کرده‌ایم. ترکیب‌بندی رنگ‌ها در غزلیات شمس، گاهی در یک بیت، گاهی در چند بیت پیاپی و گاهی در هر بیت یک غزل، پی‌درپی، یک یا چند رنگ یا مصادیق رنگ‌ها به‌کار برده شده‌است. در این پژوهش، رنگ‌های پربسامد را با مفاهیم آن‌ها تحلیل کرده‌ایم و از اصطلاحاتی که در فیزیک و هنر کاربرد دارند، در خدمت ادبیات و روان‌شناسی بهره برده‌ایم. به دلیل گستردگی رنگ‌ها در غزلیات شمس، فقط به رنگ‌های سفید، سیاه و قرمز بسنده کرده‌ایم. روش ما در این تحقیق نیز کمی و کیفی است. مولانا در همۀ غزلیات خویش از رنگ‌ها برای بیان مفاهیم انتزاعی و گاهی مفاهیم محسوس و حقیقی بهره برده‌است. همچنین، از رنگ‌ها بیشتر به شکل نمادین و سمبولیک استفاده کرده‌است. در عرصۀ شعر، رنگ‌هاـ که مثل‌های ازلی‌ هستند و فرزندان نورند و نور مادر آن‌هاست ـ یاریگر اندیشۀ مولانا هستند. این مفاهیم انتزاعی با رنگ برای انسان ملموس‌تر و محسوس‌تر می‌گردند. نویسندگان در این پژوهش برآنند که ابعاد تازه‌ای از این جهان پررمز و راز مولانا را در غزلیات شمس با تلفیق رویکردهای زیبایی‌شناختی و روان‌شناختی بازنمایی کنند.