ULUSLARARASI ADALET DİVANI DANIŞMA GÖRÜŞLERİNDE YETKİ VE DEVLETİN SORUMLULUĞU TARTIŞMASI

Abstract

Uluslararası Adalet Divanı (UAD) hem Birleşmiş Milletler (BM) ana organı hem de devletler arasındaki uyuşmazlıkları çözüme kavuşturan bağımsız bir mahkemedir. Bu nedenle UAD bir yandan devletler arasında çekişmeli yargı yetkisi ile diğer yandan da BM organları ve uzmanlık kuruluşlarına danışma görüşü verebilme yetkisi ile donatılmıştır. Çekişmeli yargı yetkisi devletlerin rızasına dayanmakta ancak danışma görüşleri BM organları ve BM uzmanlık kuruluşlarının talebi ile verilmektedir. UAD’nin 2019 tarihli Chagos danışma görüşünde doğrudan devletin uluslararası sorumluluğuna ilişkin tespitlerde bulunması danışma görüşüne ilişkin yargı yetkisinin sınırlarını yeniden tartışmaya açmıştır. Nitekim Uluslararası Sürekli Adalet Divanı (USAD) tarafından reddedilen Doğu Karelia danışma görüşü talebinden bu yana danışma görüşlerinin çekişmeli yargı için aranan “rıza”yı dolanmak amacıyla kullanılmaması gerektiği ifade edilmektedir. Oysa UAD döneminde devletler BM Andlaşması ve UAD statüsüne taraf olmakla danışma görüşü verme yetkisini kabul ettikleri gibi günümüzde devletlerarası uyuşmazlıkların neredeyse tamamı BM organları ile diğer devletleri de ilgilendiren bir boyuta sahiptir. Nitekim UAD, Dünya Sağlık Örgütü’nce (DSÖ) nükleer silahlara ilişkin olarak talep edilen danışma görüşü talebi haricinde hiçbir danışma görüşü talebi hakkında yetkisizlik kararı vermemiştir. Dahası Divan danışma görüşlerinde, geçmişten bugüne artan bir şekilde, iki devlet arasındaki uyuşmazlıkların BM organları ve diğer devletlere sirayet eden boyutlarına değinerek devletlerin ve BM’nin uluslararası sorumluluğuna daha fazla değinmektedir. Uluslararası sorumluluk tespiti ise sorumluluğa ilişkin hukuki sonuçları da beraberinde getirmektedir. Bu çalışma UAD’nin danışma görüşlerinde giderek artan sorumluluk hukuku tespitlerini ve bu çerçevede gündeme gelen yetki tartışmalarını analiz etmeyi amaçlamaktadır.