نقد نگرهی اخلاق سَروَری در بینش تراژیک اخوان ثالث

Abstract

شعر اخوان، به‌خلاف تظاهرات فراوان یأس و نومیدی و نیز با وجود اظهار امکان عبث‌بودگی، اغلب، خبر از گونه‌ای کنشگری، آفرینندگی و التزام شور زندگی می‌دهد. این ویژگی در شعر اخوان، به سبب جان‌مایه‌های فلسفی مدرن و معانی ژرفی است که آن را درخور تحلیل‌هایی فراتر از مرز معمول می‌کند. یکی از بارزترین این معانی، نگره‌ی «اخلاق سروری» در بستر «بینشی تراژیک» در مواجهه‌ی او با درد و رنج اجتماعی- فلسفی است که مسأله‌ی اصلی این مقاله است. به نظر می‌رسد پس از آرمان‌های ملی‌گرایانه، که پیش‌زمینه‌ی آرمان‌های فلسفی و هستی‌شناسانه‌ی اخوان است، آشنایی وی با اندیشه‌های جریان‌ساز عصر مدرن اروپا، از جمله، اندیشه‌های فلسفی فریدریش نیچه، در انتخاب این بینش و نگره‌ی اخلاقی بی‌تأثیر نبوده‌است. امکان این تأثیر، ما را بر آن داشت تا در تحلیل آن، گرایش‌های اخلاق سروری را در اندیشه‌ی شعری اخوان، در رهیافت «بینش تراژیک» نیچه‌ای بررسی کنیم. این واکاوی نشان می‌دهد که اندیشه‌ی شعری اخوان در این مقوله، بازتاب شیوه‌هایی از رهیافت «بینش تراژیک» نیچه‌ای، همچون: اراده‌ی قدرت، مرگ خدا، مهر سرنوشت، گذار نیهیلیستی، نخبه‌گرایی، دگردیسی جان و چندی دیگر است که راه آفرینش ابرانسان و پذیرش خرسندانه‌ی تمامیت زندگی است. حاصل پژوهش، نشان‌می‌دهد که شعر اخوان در نگرشی کلی، نمود نوعی بینش تراژیک است که با ویرانگری بینش تئوریک و متافیزیک، به ستایش زندگی زمینی و سفارش به پیوستگی و پویایی جریان رود زندگی، توجیه زیبایی‌شناسانه‌ی هستی، نخبه‌گرایی و نقد نگره‌های اخلاق تراژیک می‌پردازد و بدین‌گونه پایگاه خود را در ساحتی بس فراتر از نقدهای متناسب با نظام‌های اخلاقی معمول و تئوریک بنا می‌نهد. روش تحقیق، کیفی و رویکرد ناظر بر تحلیل‌ها، رویکرد نقد فلسفی از گونه‌ی فلسفه‌ی غیرمفهومی و گاهی رویکرد توصیفی با تکیه بر گزاره‌های شاعرانه‌ی آن دو است.روش تحقیق، کیفی و رویکرد ناظر بر تحلیل‌ها، رویکرد نقد فلسفی از گونه‌ی فلسفه‌ی غیرمفهومی و گاهی رویکرد توصیفی با تکیه بر گزاره‌های شاعرانه‌ی آن دو است.