پیشگویی در منظومه های پهلوانی پس از شاهنامه

Abstract

پیشگویی یکی از عناصر مهم و اثرگذار در فرآیند شکل گیری داستان‌های حماسی و ملی است که در منظومه‌های حماسی ملی ایران، اعم از شاهنامه و حماسه‌های منظوم پس از آن، نمود فراوان دارد. در نوشتار حاضر، عنصر پیشگویی در منظومه‌های پهلوانی پس از شاهنامه با روش کتابخانه‌ای مبتنی بر توصیف و تحلیل محتوا و ارائه آمار، مورد پژوهش قرار گرفته است.بر اساس پژوهش انجام شده، حدودا صد و پنجاه و پنج مورد پیشگویی در این منظومه‌ها به کار رفته است.عنصر پیشگویی در حماسه‌های منظوم معروف؛ نظیر شهریارنامه، بهمن‌نامه، سام‌نامه، کوش‌نامه، گرشاسب‌نامه، جهانگیرنامه و فرامرز نامه به ترتیب، نمود بیشتر دارد و در منظومه‌های، برزونامه، شبرنگ نامه، کک کوهزاد و بیژن نامه، بسیار معدود و انگشت شمار است .در منظومه‌های حماسی کوتاهی؛ نظیر بانوگشسب نامه، ببربیان، تهمینه نامه، داستان پتیاره، رزم نامۀ شکاوند کوه و سوسن نامه،پیشگویی کاربرد ندارد. پیشگویی‌ها توسط افرادی صورت گرفته که در روزگار خود از جایگاه اجتماعی ممتاز و موقعیت برتر برخودار بوده‌اند و بیشترین پیشگویی‌ها به ترتیب، توسط اخترشناسان با تکیه بر احکام نجومی، شاهان و شاهزادگان، موبدان و برهمنان و پهلوانان صورت پذیرفته است.افراد عادی نقش قابل توجهی در پیشگویی ندارند. برخی از پیشگویی‌ها با ابزارهایی؛ نظیر اسطرلاب، جام انجم نما، جام گیتی نما، آیینه حکمت، صورت گرفته است و برخی نیز بر روی الواح گوناگونی درج شده اند که توسط پیشینیان برای آیندگان پیشگویی شده و تقریبا از ویژگی‌های مشترک برخوردارند.بسیاری از پیشگویی‌ها بر اساس خواب و رؤیا یا از طریق عوامل ماوراءالطبیعه و یاری رسان؛ نظیر سروش و سیمرغ، صورت پذیرفته است .اکثر قریب به اتفاق پیشگویی‌ها، تحقق یافته اند.معمولا پیشگویی دارای کارکرد اجتماعی است؛ پند دادن برای اصلاح امور در حوزۀ نظام سیاسی و اجتماعی ، آینده بینی ، آگاهی از مغیبات و هشدارهای شوم؛ مانند مرگ، ویرانی و شکست ازمهمترین اهداف و کاکردهای پیشگویی در منظومه های پهلوانی مذکور است.علت روی آوردن پیشینیان به امر پیشگویی را می توان دانش ناقص بشر در گذشته و نادانسته های او از کاینات و جهان هستی دانست.