Positioning Knowledge on the Realm of Ethics: Zagzebski’s Virtue Theory

Abstract

Ahlak felsefesinin geçmişten bu yana en önemli kavramlarından olan erdem, epistemolojide de 1980 sonrasında gündeme alınmış, erdem epistemolojisi felsefî araştırmanın gelişen alanlarından biri haline gelmiştir. Erdem epistemolojisinde iki ana akım, güvenilirci yaklaşım ve mesuliyetçi yaklaşım öne çıkmaktadır. Bunlardan mesuliyetçi yaklaşımın önde gelen ismi Linda T. Zagzebski’dir (1946-). Teorik ahlak ile normatif epistemoloji arasında bir ilişki kuran Zagzebski, epistemik değerlendirmenin ahlakî bir değerlendirme türü olduğunu öne sürer. Bu çalışmada öncelikle Zagzebski’nin erdem epistemolojisi tartışmalarında nerede konumlandığı gösterilmektedir. Akabinde çalışma, Zagzebski’yi bilgi ile ahlak arasında bağ kurmaya iten sebepleri tespit etmekte, onun erdem teorisinde bu bağın nasıl kurulduğunu göstermeye çalışmaktadır. Bu çerçevede Zagzebski’nin entelektüel ve ahlakî erdemleri yakınlaştırma kaygısı, yani teorisinin arka planındaki saikler şu maddeler altında sunulmuştur: 1-Çağdaş felsefede empirik çalışmaların öne çıkmasıyla epistemolojinin normatif boyutunun ihmal edilmesi 2-Kadim düşünceden kopan modern felsefede ahlakın çerçevesinin daraltılması, 3-Epistemolojide mevcut yaklaşımların değer problemine açıklama sunmada yetersiz kalması, 4-Eylem temelli modern ahlak kuramlarının sorunlu yapılarının epistemolojideki teorilere yansıması, 5-İçselcilik ve dışsalcılık gibi epistemolojinin kendi iç tartışmalarında çıkmazların aşılamaması. Zagzebski söz konusu problemleri gözeterek alternatif bir erdem teorisi teklif etmektedir. Onun teklif ettiği erdem anlayışı, motivasyon ve güvenilir başarı unsurlarını ihtiva etmektedir. Zagzebski’nin motivasyon temelli erdem teorisi hem entelektüel erdemlere hem de ahlakî erdemlere ilişkin değerlendirme sunabilecek vüsattedir. Zagzebski, teorisi dahilinde etik ile epistemoloji arasındaki benzerlikleri ve ilişkileri göstermeye çalışır. Üstelik erdem teorisinin epistemolojide değer problemi, bilgi tanımı, Gettier meseleleri gibi problemlere çözüm sunduğunu, diğer teorilere göre avantajlarını ortaya koyar. Söz konusu yaklaşım Zagzebski nazarında ahlakî ve epistemik değerlendirme arasındaki keskin ayrımı anlamsızlaştırmaktadır. Bu itibarla o, ahlakın sahasını genişleterek entelektüel erdemlerin ahlaki erdemlerin bir türü olduğunu, normatif epistemolojinin etiğin bir alanı olduğunu savunur. Söz konusu teorik çerçevede ahlakta eylemlerin değerlendirilmesine paralel bir şekilde inançlar değerlendirilecektir. Ortaya koyduğu kaygılarla Zagzebski, çağdaş felsefeye ilişkin oldukça önemli sorunlara dikkat çekmiş, sorunları çözmeye yönelik teorisiyle de çok önemli bir teşebbüste bulunmuştur. Hususen Zagzebski’nin erdem teorisi erdemin neliğine dair detaylı açıklamalar sunması, motivasyon birleşeni ile yetinmeyip başarı unsuruna da dikkat çekmesi, entelektüel erdemler ve ahlakî erdemler arasındaki ilişkileri, yakınlığı göstermesi erdem teorisinin dikkate değer yönlerini oluşturur. Bununla birlikte Zagzebski’nin erdem teorisinin ahlak sahasını genişletme iddiasından ziyade etik ve epistemoloji arasındaki bağlantıyı tesis etme iddiasında kalması daha savunulabilir olacaktır.