Semantic Analysis of the Concept of Religion in Ignorance Poetry

Abstract

Arapça metinlerinde bazı kelimeler, yer aldıkları cümlenin siyakına bağlı olarak türlü türlü anlamlar ifade etmektedir. Bunlardan biri de şüphesiz ki din sözcüğüdür. Câhiliye devrinin ürünü olan şiirler, ait oldukları döneminin dini ve kültürel yönünü yansıtmada en önemli faktörler arasında yer alırlar. Diğer yandan şiirler, Arapça metinlerinin gerek gramer gerek lügat ve gerekse belagat ve fesahat açısından son derece zengin kaynaklar arasında yer alır. Nitekim, Arap dil uzmanları ve edebiyatçılarının ortaya koyduğu eserlerde ve tefsir, hadis, siyer, kelam, gibi Arapça kaynaklarının hemen hemen tümünde şiirlerden yararlanılması ve birçok konuya açıklık getirilmesi adına söz konusu şiirlerinin argüman olarak öne sürülmesi, onların nedenli öneme sahip olduklarının göstergesidir. Bu makalede Câhiliye dönemi şiirinde geçen din kavramanın anlamsal yönü ele alınmıştır. Çalışmada Câhiliye devrinde yaşamış insanların dine bakış açısı ve terim olarak bu sözcüğü hangi manalarda kullandıkları araştırılmıştır. Câhiliye devri şiirinde kullanılan din teriminin salt inanç veya ibadet anlamında mı, yoksa başka manaları da kapsamaktadır? sorusunu yanıtlayan özgün çalışmanın bulunmaması, böyle bir araştırmanın yapılması ihtiyacını doğurmuştur. Araştırmanın hedefinde bir yandan Câhiliye şiirlerinde zikredilen din kelimesinin kullanıldığı manaları incelemek, diğer yandan o dönemde yaşayan toplumun din anlayışını şiirler ışığında değerlendirmektir. Giriş ve bir bölümden oluşan bu çalışmada Câhiliye şiirleri taranmak suretiyle din kelimesinin geçtiği şiirlere yer verilmiştir. Bunu yaparken de tekrardan kaçınmak için din kavramının birebir aynı manada kullanıldığı şiirlerden sadece birer örnek verilmiş; diğerlerine ise kaynak göstermek suretiyle atıfta bulunulmuştur. Çalışmada öncelikle din kavramının kullanıldığı anlamlara yer verilmiş; ardından da Câhiliye şiirindeki kullanımı mütalaa edilmiştir. Câhiliye şiirinde geçen din kelimesinin hangi manada kullanıldığı araştırılırken, din kelimesinin zikredildiği ilgili beytin şerhlerinden yararlanmanın yanı sıra gerek beytin kendisine ve gerekse öncesi ve sonrasına bütüncül bakılarak değerlendirmeye çalışılmıştır. Konunun araştırılması yapılırken ilk tespitler olarak Câhiliye dönemi şiirlerinde zikredilen din kavramının bir manayla sınırlı olmayıp farklı manaları da ifade ettiği; bu manalardan ise özellikle inanç, ibadet, itaat, davranış ve ahlak anlamında kullanıldığı dikkat çekmektedir. Araştırmanın nihayetinde ise elde edilen en önemli sonuç ise putlara tapma ya da Allah’a yakınlaştıracağı düşüncesiyle onların aracı kılınması inancının hâkim olduğu Câhiliye döneminde, din kelimesinin bu inançtan ziyade ilahi vahye dayanan semavi dinler için kullanılmasıdır. Bu da şunu gösterir ki; o zamanda yaşayan insanların kahir ekseriyetinde Allah inancı mevcuttur. Putlar ise Allah ile kul arasında bir vesile olarak kullanılmaktadır. Din kelimesinin kullanıldığı anlamlarının incelemesi neticesinde hem olum hem olumsuz manada kullanıldığı tespit edilmiştir. Mesela Allah inancı, İslam, Hakk’a boyun eğme, ibadet anlamındaki din sözcüğü olumlu; isyan, günah, zillet, zorbalık, hor görmek gibi anlamları yansıtan din kavramı olumsuz yönde ifade edilmiştir. Manaca hem olumlu hem olumsuzluk ifade eden din kelimesi, Câhiliye şiirlerinde en çok olumlu manada kullanıldığı gözlemlenmiştir. Sonuçta kötü ve olumsuz adet ve alışkanların olduğu Câhiliye döneminde bulunan güzel ahlak ve davranışlar da yok sayılamaz. Dönemin söylenen şiirlerde yer alan din kavramının ağırlıklı olarak olumlu yönde kullanılması da bunun en açık delilidir.