Hukuki Temelleriyle Azerbaycan’da Din Eğitimi

Abstract

Bağımsız bir devlet haline gelen Azerbaycan devleti demokrasi ve laikliği benimsemiş, Anayasasında din ve vicdan özgürlüğüne, inanç, ibadet ve eğitim haklarına yer vermiştir. Ülke uzun yıllar Sovyet yönetimi altında kalmış, komünist sistemin temel ilkeleriyle uyumlu bir eğitim politikası takip edilmişti. Sovyet yönetiminin yol açtığı milli-manevi yıkımı telafi etmek için bağımsızlık kazanıldıktan hemen sonra halkın millî kimliğini güçlendirecek, milli birlik ve beraberliğe katkı sağlayacak bir eğitim politikası uygulamaya konuldu. Bu eğitim politikaları uygulanırken milli ve manevi değerler merkeze alınmış, milliyetçilik, demokrasi ve laiklik gibi ilkelerin çizdiği sınırlar çerçevesinde hareket edilmiştir. 20. yüzyılda üç farklı alfabe kullanmak zorunda kalan Azerbaycan’da eğitim alanında uzun yıllar istikrar ve istikamet mümkün olmamıştır. Sovyetler Birliği’nin dağılması ve Azerbaycan’ın bağımsızlığını kazanmasıyla eğitimde yeni politika arayışları stratejik bir öneme sahip görülmüştür. Bu bağlamda Müslümanlığın, halkın milli kimliğinin bir parçası olarak görülmesi din eğitimi politikalarını örgün ve yaygın eğitim politikalarının en önemli ögelerinden biri olmasına sebep olmuştur. Kamusal alanın bir din tarafından kuşatılmasından endişe eden ülkeler laiklik anlayışını benimsemeye eğilimlidir. Laik, seküler devletlerin dinî politikalar izlemesi tartışılan bir konu olup belli bir kesim laik bir devletin dinî politikalar izleyemeyeceğini, din hizmetlerine finansal yardım ayıramayacağını savunurken diğerleri bunların laik sistemlerde yapılmasını problemli bir durum olarak görmemektedir. Azerbaycan’ın seküler bir devlet olduğu Anayasasında açıkça belirtilmektedir. Yani devlet politika belirlerken ya da yasa çıkarırken herhangi bir dini metne göre ya da ondan faydalanarak hareket etmemektedir. Bununla birlikte vicdan ve düşünce özgürlüğü, dini inanç ve ibadet hakkı gibi temel insan hakları da anayasal olarak güvence altına almıştır. Bu serbestlik içinde ibadet yerleri, camiler ve Kur’an kursları açılabilmiştir. Azerbaycan laik bir devlet olmasına rağmen devlet ile din arasında ortak bir alanın varlığı da dikkat çekmektedir. Ülkede ibadet yerleri devlet bütçesinden karşılanarak inşa edilmekte veya onarılmaktadır. Seküler devlet-dini politika” grubu devletler arasında yer alan Azerbaycan, dini gruplara finansal desteklerde bulunmaktadır. Bu destekler Şii, Sünni, Hristiyan, Yahudi ayrımı yapılmaksızın sakıncalı görülmeyen bütün dini gruplara verilmektedir. Bu gruplar finansal yardımlardan eşit olarak faydalandırılmaktadır. Yaygın din eğitimi faaliyetlerinin yürütülmesini sağlayan bu dini gruplar örgün eğitim sistemi yüksek din öğretimi dışarıda tutulursa müstakil din derslerine yer verilmediği için önemli bir boşluğun doldurulmasına katkı sağlamaktadır. Azerbaycan devleti sadece milli ve manevi değerlerin uyum içerisinde olduğu geleneksel din yorumlarını desteklemekte, yabancı unsurlar barındıran dini anlayışları ise zayıflatıcı politikalar izlemektedir. Son yıllarda Azerbaycan’da yüksek din öğretimimde önemli dönüşümler yaşanmaktadır. Uzun yıllar din hizmetlerinde istihdam edilecek personelini yetiştirmek için başka ülkelerden destek alan Azerbaycan devleti, artık kendi din adamlarını kendi akademisyenleri tarafından yetiştirmektedir. Şii ve Sünni öğrencilerin aynı sınıflarda yüksek din öğretimi aldıkları Azerbaycan İlahiyat Ensitüsü farklı mezheplere mensup bireylerinbir ortamda din eğitimi alması açısından önemli bir model olma potansiyeli barındırmaktadır. Türkçe karşılaştırmalı eğitim literatürü incelendiğinde, Batı eğitim sistemleri ve bu sistemlerde din eğitiminin yeriyle ilgili çalışmaların belli bir sayıya ulaştığı görülmektedir. Bunun birlikte aynı dili konuşup aynı dünya görüşünü paylaştığımız Türkî Cumhuriyetlerdeki eğitim sistemleri ve bu sistemlerdeki din eğitimi uygulamaları konusunda çalışmaların sayısının azlığı dikkat çekmektedir. Halbuki eğitim ve din eğitimi politikaları belirlenirken sadece Batılı ülkelerin eğitim sistemlerinin değil bizimle aynı dünya görüşüne mensup ancak farklı tecrübelere sahip devletlerin eğitim sistemlerinin ve politikalarının değerlendirilmesi ve onlardan istifade edilmesi daha sağlam bir zeminde hareket edilmesine imkân sağlayabilir. Araştırmanın bu önemli boşluğun doldurulmasında katkı sağlaması beklenmektedir.