Arap Şiirinde Şairin Kendisine Mers̠iye Söylemesi: Mālik b. er-Rayb’ın el-Ḳaṣīdetu’l-Yāʾiyye’si Örneği

Abstract

Mers̱iye Arap şiirinin en eski temalarındandır. Cahiliye döneminden itibaren şairler sevdikleri, yakınlık duydukları ve kendileri nazarında değerli saydıkları varlıklara mers̱iyeler kaleme almıştır. Anne, baba, eş, çocuk, Müslüman asker ve komutanlar, valiler, halifeler hatta şehirler, hayvanlar ve bağ bahçe gibi mülkler bu cümledendir. Şairler mers̱iyelerini nazmederken bu varlıkları muhatap almıştır. Dolayısıyla adı geçen varlıklar mers̱iyenin konusunu teşkil etmiştir. Ancak kimi şairler öleceklerini anladıklarında kendilerine hitaben mers̱iye söylemiş, mers̱iyeye konu olan varlık bizzat şairin kendisi olmuştur. Özmersiye olarak da adlandırılabilecek olan bu türe örnek teşkil eden kasidelerden birisi de Mālik b. er-Rayb’ın (ö. 57/676) el-Ḳaṣīdetu’l-Yāʾiyyesi’dir. Bu makalede şairlerin kendileri hakkında söyledikleri mersiyeler Mālik b. er-Rayb’ın el-Ḳaṣīdetu’l-Yāʾiyyesi özelinde incelenmiştir. Bu bağlamda Cahiliye ve Ṣadru’l-İslam dönemlerinde, şairlerin kendileri için söyledikleri mers̱iyelere örnek olabilecek beyitler üzerinden bu meselenin mahiyeti anlaşılmaya çalışılmıştır. Çalışmanın sonunda, el-Ḳaṣīdetu’l-Yāʾiyye’nin, muhtevası itibariyle klasik mers̱iye planından farklı olduğu görülmüştür. Ayrıca şairin, kināye, istiʿāre, iltifāt ve ṭıbāḳ gibi sanatlar sayesinde soyut kavramlara somutluk; cansız varlıklara canlılık kazandırarak anlatımın netliğini ve gerçeklik boyutunu artırdığı tespit edilmiştir.