Demir, Abdullah. “Ebû İshâk Zâhid es-Saffâr’ın Kelâm Yöntemi”. Doktora tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas 2014.

Abstract

Ebu Ishâk Ibrâhim ez-Zâhid es-Saffâr, Mâturidi kelâm anlayisinin onemli bir temsilcisidir. O, Mâturidiligin ortaya ciktigi sosyokulturel cevre olan Mâverâunnehir bolgesinin Buhara sehrinde, takriben 450/1058 yilinda dogdu, ogrenimini burada tamamladi ve Merv sehrine surgune gonderilinceye kadar Buhara Hanefi âlimlerinin reisi olarak anildi. Surgun donusu Buhara’da 534/1139 yilinda vefat etti. Bu calismada, onun kelâm yontemi konu edildi. Giris bolumunde; arastirmanin konusu, onemi, amaci, yontemi ve kaynaklari hakkinda bilgi verildi. Saffâr’in yasamini surdurdugu Mâverâunnehir bolgesinin V. (XI.)  ve VI. (XII.) yuzyillardaki siyasi, sosyoekonomik ve ilmi durumu ile bolgede varlik gosteren din, mezhep ve felsefi akimlarin etkinlikleri birinci bolumde tespit edildi. Ikinci bolumunde onun hayati, ilmi kisiligi, eserleri ve atif yaptigi kaynaklar belirlendi.  Son bolumde ise Saffâr’in kelâm yontemi tanitilmaya calisildi. Bunun icin onun gunumuze ulasan Tel ḫ i ṣ u’l-edille li- ḳ avâ ʿ idi’t-tev ḥ id ve Risâle fi’l-kelâm adli kelâm eserleri tahlil edilerek oncelikle itikadi konularda akla deger vermeyi ve gerektiginde fikri tartismalara girmeyi savunan kelâm ilmine bakisi ve kelâm mudâfaasi tespit edildi. Daha sonra bilgi teorisi kapsamina giren bilginin tanimi, imkâni, kaynaklari ve bilgi turleri hakkindaki gorusleri ile savundugu ve elestirdigi bilgi anlayislari belirlendi. Ayrica onun kelâm yontemini ortaya koyabilmek adina aklin ve naklin bilgisel degeri konusuna bakisi ele alindi. Zita bu husus, mutekellimlerin ve Islâm mezheplerinin yontemlerinde belirleyicidir. Son olarak goruslerini temellendirirken ve savunurken Saffâr’in kullandigi istidlâl turleri belirlendi ve orneklerle tanitildi.