Kelâmî Ontoloji Açısından Vahdet-i Vücutçu Tevhit Anlayışına Bazı Eleştiriler / Some Critics to Understanding of Tawheed Based on Wahdat al-Wujud in Terms of The Theological Ontology

Abstract

Islam dusuncesinin iki ana damarini olusturan kelam ve tasavvuf, tarihsel surec icinde sahip olduklari tevhit tasavvurlariyla birbirine benzesen yonleri oldugu kadar aralarinda olusan zitliklarla da dikkat ceken iki disiplindir. Felsefi acidan Ibn Arabi’nin referans gosterildigi vahdet-i vucut doktriniyle tasavvuf, kendi icinde nazari bir boyut kazanmasiyla guclenmesi yaninda, kimi zaman bu durum teolojik anlamda ileri uclu fikirlerin dogmasina sebebiyet vermistir. Oyle ki, ilerleyen surecte vahdet-i vucutcu gelenegin onculuk ettigi anlayis, tasavvuftaki tevhit algisina da dogrudan etki etmistir. Mutekellimler, Allah’in ve insanin zât, sifat ve fiillerini ve bu baglamda tevhit konusunu islerken, mumkun mertebe insanin varliksal gercekligini muhafaza ederek, irade ve sorumluluk alanlarini dikkate alarak ele almaya calismislardir. Vahdet-i vucutcu gelenekte ise bu konularin birlikte ele alindigi, varligin bir butun olarak tevhit nazariyesi icinde mutalaa edildigi gorulmektedir. Boyle bir yaklasimin genel olarak varligin, ozelde ise insanin ontolojik gercekligini sarstigi aciktir. Diger yandan varlik uzerinden elde edilecek bilginin sihhat ve mesruiyetini de tartismaya acan vahdet-i vucut, epistemolojik bir takim problemlere kaynaklik etmektedir. Dini alana donuk olarak, vahdet-i vucut nazariyesiyle sekillenen tevhit anlayisinin tasidigi itikadi ve uhrevi sorunlar ise insanin irade ve sorumluluk alanina terettup etmektedir.