Teizm Kavramı Özelinde Batı’nın Kavramlarıyla Müslümanca Din Felsefesi Yapmanın İmkânı Sorunsalı

Abstract

İslam dünyasında yapılan din felsefesi çalışmaları, konu ve içerik olarak genelde Batı düşüncesinde yürütülen din felsefesi çalışmalarıyla paralel bir biçimde ilerlemektedir. Oysa Batı düşüncesinde tartışma konusu yapılan dinî konular, Batı’nın kendi düşünsel ve tarihsel bağlamında oluşmuşlardır. Başka bir bağlamda olgunlaşmış bir bakış açısının ya da tartışma konusunun aynıyla İslam düşüncesine taşınması ise bir indirgemedir. Örneğin deizm ve ateizm kavramları Batı’nın kendi düşünsel dünyasında karşılığı olan, herhangi bir olgusal duruma tepki ya da cevap olarak üretilmiş kavramlardır. Deizm, hayatın her alanına müdahale eden kilise otoritesine karşı kiliseyi aradan çekmeye matuf bir çözüm biçimidir. Yine ateizme dair söylemler de çoğunlukla Ortaçağ düşüncesinin din anlayışlarını ya da Modern Batı düşüncesinde üretilmiş rasyonel-mekanik Tanrı anlayışlarını inkâr etmeye dönük söylemlerdir. Bundan dolayı bu kavramlarla ilgili yapılan her açıklama bu geçmişi dikkate almalıdır. Yukarıdaki iki kavram söz konusu olduğunda konu çok da karmaşık gözükmemektedir. Çünkü hem deizmin hem de ateizmin İslam inancına uygun olmadığı yaygınlıkla kabul edilmektedir. Ancak teizm kavramı bu noktada çok daha sorunlu durmaktadır. Çünkü teizm yaygın bir biçimde İslam inancıyla uyumlu bir kavram olarak kabul edilmektedir. Oysa teizm de tıpkı deizm ve ateizm gibi Batı metafizik geleneği içerisinde kendine özel bir bağlamda üretilmiş bir kavramdır. Teizm, Descartes rasyonalizminin ve Newton mekaniğinin hâkim unsur olarak kabul edildiği Modern Batı düşüncesinin Tanrı anlayışıdır. Düşünen öznenin epistemik sınırlarında inşa edilmiş böyle bir Tanrı anlayışı ise İslam’ın Allah tasavvuruna uygun değildir. Bu çalışmada yukarıda bahsi geçen kavramların tarihi ve düşünsel geçmişlerinden bahsedilecek ve buna bağlı olarak söz konusu kavramların İslam düşüncesiyle yapısal farklılıklarının olduğu ortaya konmaya çalışılacaktır.