Çocuk Kitaplarındaki Yaşam Becerilerinin Karakter Özellikleri ve İçerik Bağlamında İncelenmesi

Abstract

Bu çalışmada çocuk kitaplarındaki temel yaşam becerileri, karakter özellikleri ve içerik bağlamında incelenmiştir. Kitaplarda, Dünya Sağlık Örgütü tarafından belirlenen “kişilerarası ilişkiler, empati, karar verme, problem çözme, yaratıcı düşünme, öz farkındalık, stresle başa çıkma, duygularla başa çıkma, iletişim ve eleştirel düşünme” becerileri aranmıştır. Araştırma kapsamında TÜBİTAK tarafından yayımlanmış hikaye edici türde, 3-10 yaş aralığına hitap eden 100 çocuk kitabı kullanılmıştır. Çalışmanın amacı, söz konusu kitaplarda, yaşam becerilerinin var olup olmadığını, varsa hangi bağlamda ele alındığını belirlemek ve içeriğin hangi karakter özellikleriyle sunulduğunu ortaya çıkarmaktır. Çalışmada kullanılan araştırma deseni, olgubilimdir. Yazarın bir kavrama yüklediği anlamın, yazdığı metinler aracılığıyla anlaşılmaya çalışılması ve bağlamlara metinsellik içinde bakılması araştırma deseninin olgubilim olduğunu göstermektedir. Çalışmada kullanılan veri toplama yöntemi, doküman incelemesidir. Araştırma sonucunda kitaplarda en çok “kişilerarası ilişkiler, iletişim, karar verme, problem çözme ve eleştirel düşünme” yaşam becerilerinin yer aldığı görülmüştür. Kitaplarda “çocuk, yetişkin, bitki, hayvan ve cansız varlıklar” olmak üzere çeşitli karakterler kullanılmıştır ve bu karakterler çoğunlukla “meraklı, akılcı, araştırmacı, keşfedici, duyarlı, bilgili”dir. Yaşam becerilerinin okuyucuya yansıtılmasının, becerilerle ilgili literatürde yer alan kuramsal bilgi ve tanımlamalarla örtüştüğü tespit edilmiştir. Kitaplardaki olay örgüsü dikkate alındığında kişiler arası ilişki becerisi, aile ve akran ilişkisi bağlamlarıyla; iletişim becerisi kendini sözel olarak ifade etme bağlamıyla; karar verme becerisi istekler ve ihtiyaçlar bağlamlarıyla; problem çözme becerisi, etkili yöntem belirleme bağlamlarıyla; eleştirel düşünme becerisi, bilimsel merak bağlamıyla sunulmuştur. Stresle başa çıkma becerisinin, başarma isteği bağlamıyla; duygularla başa çıkma becerisinin, kararlı olma bağlamıyla; öz farkındalık becerisinin, yetenek ve ilgi alanları, güçlü ve zayıf yönler bağlamlarıyla; yaratıcı düşünme becerisinin, yeni fikirler bağlamıyla; empati becerisinin ise farkında olma bağlamıyla ele alındığı görülmüştür. Çalışmanın sonuçlarından hareketle, okullarda veya okul dışı ortamlarda, yaşam becerilerinin yer verildiği çocuk kitaplarından daha fazla yararlanmaya yönelik düzenlemeler önerilmektedir.