Dawna rozkosz – o rozumieniu i wartościowaniu pojęcia na podstawie użyć leksemu rozkosz

Abstract

The Historical rozkosz (pleasure, delight): On the Understanding and Evaluation of the Concept on the Basis of the Use of the Lexeme rozkosz SummaryThis article is devoted to the reconstruction of the manner of understand­ing and evaluation of the concept rozkosz (pleasure, delight) in the Old, Middle and subsequent periods of the development of the Polish language, until the early twentieth century, when the modern understanding of this concept was established. The analysis focuses on the contextual uses of the lexeme rozkosz and reveals the dichotomous nature of the early concept: from the Old Polish period until the breakthrough of the Enlightenment there was the rozkosz duchowa (spiritual delight), motivated in a religious way and evaluated positively, and the rozkosz cielesna (carnal, sensual pleasure), reduced to sin and burdened with a negative evaluation. From the Renaissance period the concept slowly expanded to cover various spheres of life, and after the break­through period of the Enlightenment it became more marked: rozkosz came to refer to the social, aesthetic and intellectual sphere and it began to lose its religious basis. This process was accompanied by the decline of the evaluation and the dichotomy of the concept. Dawna rozkosz – o rozumieniu i wartościowaniu pojęcia na podstawie użyć leksemu rozkosz StreszczenieArtykuł poświęcony jest rekonstrukcji sposobu pojmowania i wartościo­wania pojęcia rozkosz w dobie staro- i średniopolskiej i później, do początków XX w., kiedy ustaliło się jego współczesne rozumienie. Analiza skupia się na kontekstowych użyciach leksemu rozkosz. Ujawniła ona dychotomiczny charakter dawnego pojęcia – od staropolszczyzny aż do przełomu oświecenio­wego istniała rozkosz duchowa – motywowana religijnie i wartościowana pozytywnie oraz rozkosz cielesna, zmysłowa, sprowadzana do grzechu i obarczona negatywną oceną. Od renesansu pojęcie powoli rozszerzało się na różne sfery życia, co po przełomie oświeceniowym stało się wyraźniej­sze – rozkosz zaczęła dotyczyć sfery społecznej, estetycznej, intelektualnej i traciła umocowanie religijne – wraz z tym procesem zanika wartościowanie i dychotomia pojęcia.