Próby tworzenia polskich terminów gramatycznych. Na przykładzie rękopisów Bartłomieja z Bydgoszczy

Abstract

Attempts to Create Polish Grammatical Terms: The Case of Manuscripts by Bartholomeus de Bydgostia This article is devoted to presumably the oldest preserved grammatical terminology in the Polish language, which appears in two Latin-Polish manu­scripts by Bartholomeus de Bydgostia of 1532 (S) and 1544 (R). The second dictionary (1544) is especially worth considering as it contains much larger lexical material in the field of grammar. The author made terminological notes mainly in special sections devoted to grammatical terms, which contain about 100 Latin entries with Polish renderings. We can also find such notes on the margins of Johann Reuchlin’s print (1488). On the basis of the new (Polish-Latin) edition of the dictionary by Bartholomeus de Bydgostia (1999–2019), I present the Latin names of eight parts of speech with the Polish explanations (words, phrases, sentences, etc.) and 37 Latin and Polish headwords connected with the Latin category nomen. Próby tworzenia polskich terminów gramatycznych. Na przykładzie rękopisów Bartłomieja z Bydgoszczy Artykuł nawiązuje do najstarszej – jak można sądzić – zachowanej w języku polskim terminologii gramatycznej, występującej w łacińsko-polskich ręko­pisach Bartłomieja z Bydgoszczy z lat 1532 (S) i 1544 (R). Zapisy z dziedziny gramatyki Bartłomiej odnotował głównie w nomenklatorach, gdzie występuje ok. 100 terminów łacińskich z polskimi objaśnieniami, a także na marginesach druku J. Reuchlina. Na podstawie obecnej edycji słownika, zawierającej materiał z S i R, pt. Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy: Wersja polsko-łacińska (1999–2019) przedstawiłam nazwy polskie dla 8 łacińskich części mowy oraz kategorii nomen, w zakresie różnorodnego doboru słownictwa np. figura – prosty kształt, ut doctus; figura composita in grammatica nominum – złożone wyobrażenie jimion, ut indecens niesłuszny, impotens niemocny. Wyekscerpowałam dla tych pojęć 37 terminów łacińskich z polskimi odpowiednikami.